کلمه «منافق» به طور خلاصه یعنی دو رو، یعنی مردمی که متظاهر به اسلامند؛ ولی در باطن ایمان ندارند، ظاهرشان به شکلی است و باطنشان به شکل دیگر. لحن قرآن مجید درباره منافقین فوق‌العاده شدید است و در سورههای متعدد از منافقین یاد کرده و به شدت با آنها مبارزه کرده است و مسلمین را متوجه می‌کند که از خطر منافقین غافل نمانند. 

قرآن دو تعبیر دارد که این دو تعبیر را بعد از توبه ذکر کرده است؛ یکی اینکه توبه را با تطهیر توأم می‌کند، مثلاً می‌گوید: انَّ اللهَ یحِبُّ التَّوّابینَ وَ یحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ؛ خدا توبه کنندگان و شستشوگران را دوست می‏دارد. قرآن چه می‌خواهد بگوید؟ 

می‌گوید توبه کن و با آب توبه خودت را شستشو بده، پاک کن. چشم بینا داشته باش؛ نظافت تنها به نظافت هیکل و بدن نیست. نظافت بدن را خوب درک کرده‌ایم.

نقش مفسران شیعه در جریان نگارش کتاب‌های تفسیری چشمگیر است. ابن عباس(م ۶۸ق( شاگرد حضرت علی علیه‌السلام و دیگر صحابه چون ابن مسعود(م ۳۲ق) جابر بن عبدالله انصاری(م ۷۴ق) ابی بن کعب(م ۲۰ق) میثم تمار) م ۶۰ق (از مفسرانی هستند که در روشنگری مفاهیم و واژه‌های قرآن و یا نگارش کتابی در تفسیر نقش بسزایی داشتند .

خیلی تعبیر لطیف و عجیبی است: گیاه و درخت هم خدا را سجده می‌کنند. یعنی چه گیاه خدا را سجده می‌کند؟ گیاه همین عمل روییدنش سجده خداست، نه اینکه مقصود این است که درخت مثلاً شب‌ها که مردم به خواب می‌روند سرش را کج می‌کند و روی زمین می‌گذارد. سجده او چیز دیگری است، اطاعت است: در مقابل امر پروردگار خود خاضع هستند.

استاد محسن قرائتی

اینجا مفسرین بحثی را طرح کرده‌اند که «خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیوةَ» یعنی چه؟ خدا، هم مرگ را آفرید و هم حیات را. حیات امری است وجودی، قابل آفرینش هست؛ مرگ نیستی است، فقدان حیات است، نیستی که دیگر قابل آفرینش نیست. مثل این است که ما نور داریم و سایه؛ سایه همان نبودن نور است، یک امری نیست که قابل خلق و ایجاد باشد. پس چطور در اینجا این تعبیر آمده است که «ألَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیوةَ»؟ این سؤال دو جواب دارد؛ یک جوابش این است که به اصطلاح می‌گویند: 

عدم‌ها و نیستی‌هایی (فرضاً مرگ نیستی باشد) که از نوع عدم و ملکه است، باز قابل آفرینش است؛ ولی به تبع. 

آیت الله مکارم شیرازی:

آیه 60 سوره احزاب: «لَّئِن لَّم یَنتَهِ لمُنَفِقُونَ وَلَّذِينَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَض وَلمُرجِفُونَ فِی لمَدِينَةِ لَنُغرِيَنَّكَ بِهِم ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَكَ فِیهَا إِلَّا قَلِيل»

«هُوَ انْشَأَکمْ مِنَ الْارْضِ وَ اسْتَعْمَرَکمْ فیها؛ خدا شما را از زمین به وجود آورد و شما را در زمین استعمار کرد».

«استعمار» از باب استفعال است و از ماده «عمران» گرفته شده است؛ یعنی از شما طلب کرده عمران زمین را. شما را خلق کرده در روی زمین، و مکلف کرده است که زمین را عمران و آباد کنید. پس استعمار یعنی به دنبال آبادی رفتن.

استاد محسن قرائتی