کمال‌الدین ابوالعطا محمود بن علی بن محمود معروف به خواجوی کرمانی که سال تولد او را از سال ۶۶۹ تا ۶۸۹ گفته‌اند. او در کرمان به دنیا آمد. ریاضیات و طب و برخی علوم دیگر را می‌دانست. در قصیده، غزل و مثنوی بسیار توانا بوده است. به خواجو «نخل‌بند شاعران» می‌گویند. دیوان او به دو بخش صنایع‌الکمال و بدایع‌الجمال تقسیم می‌شود که شامل غزل، قصیده، مسمط، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، رباعی، قطعه و مستزاد است. خواجوی کرمانی نیز یکی از ارادتمندان به اهل‌بیت بوده و خود را مادح آل‌حیدر می‌داند. یکی از اشعار عاشورایی خواجو را در ادامه می‌آورم:

آن گوشوار عرش که گردون جوهری

مرثیه نیز نوعی شعر است که به‌ یاد مرده و در ذکر محاسن او و تأسف از مرگ وی سروده می‌شود؛ خصوصا اشعاری که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و شهیدان کربلا می‌باشد. مرثیه از لحاظ محتوا و مضمون از نوع ادب غنایی است؛ زیرا شاعر در آن احساسات و عواطف خود را بیان می‌کند.

در یک تعریف ساده می‌توان گفت شعر عاشورایی، شعری موضع‌مند، مستند، معرفت محور، تبیینی، تحلیلی و مبتنی بر آموزه‌های اصیل دینی، معارف توحیدی و فرهنگ عاشورایی است. شعر عاشورایی آمیزه‌ای از سوگ و حماسه و عرفان است که به مخاطب خود بصیرت می‌دهد و جان و جهانش را با فرهنگ و حقیقت عاشورا پیوند می‌زند. در شعر عاشورایی، شاعر به کربلا و قیام حسینی به چشم یک واقعه حماسی، عبرت‌آموز و بصیرت افزا نگاه می‌کند که مقدمه قیامت و رستاخیز است. واقعه سترگ و شگفتی که پیش و بیش از گریستن، باید بر آن نگریست، از آن عبرت گرفت و از درک و دریافت و بازخوانی پیام‌های انسان‌ساز آن بصیرت پیدا کرد.

از دلِ آن روز که من زاده‌ام 

داغ بدل بوده و دل داده‌ام

تا به ره افتاده‌ام از کودکی

هیچ نیاسوده دلم اندکی

شهر و ده و سینه دریا و کوه

گشتم و بگذشتم و دل در ستوه

رحل بهر جای که می‌افکنم

روز دگر خیمه خود می‌کَنم

شاهد مقصود ندیدم دمی

هیچ ندیدم خوشی و خرّمی

چرخ نگردید بکامم دمی

قرعه نیفتاد بنامم دَمی

از کف و از کاسه گردون دون

برده‌ام و ریخته‌ام اشک و خون

من که نبودم به رهش خار راه