- سلام بفرمایید.

- حاج آقا، بدن مطهر امیرالمومنین علی (علیه السلام) چگونه دفن شد؟

- پس از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، فرزندانش امام حسن، امام حسین (علیهما السلام) و «محمد بن حنفیّه» با همراهی «عبدالله بن جعفر» بدن مطهر آن حضرت را بنابر وصیتش شبانه و مخفیانه در «غریین» (نجف کنونی) دفن کردند. در روایات آمده است که امیرالمومنین (علیه السلام) به حسنین (ع) فرمودند: «چون بمیرم، مرا غسل دهید و عقب جنازه را بردارید و با جلوی جنازه کار نداشته باشید که ملائکه آن را می‌برند و هر جا که جلوی جنازه بر زمین آمد، عقب آن را بر زمین گذارید و به جانب قبله، کلنگی بزنید و آنگاه که چنین کنید، قبری ظاهر می‌شود که پدرم نوح (علیه السلام) نبی برای من نزد سینه خود ساخته است.» پس چنان کردند و لوحی یافتند که به خط و زبان سریانی دو سطر بر آن بدین صورت مکتوب بود. «بسم الله الرحمن الرحیم. این قبری است که نوح (علیه السلام) پیغمبر ساخته است، برای علی (علیه السلام) وصی محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)» سپس امیرالمومنین (علیه السلام) را در همان جا دفن کردند.

- چرا امیرالمومنین (علیه السلام) را شبانه و مخفیانه دفن کردند؟

- چون اگر «بنی‌امیه» و «خوارج» بر مزار ایشان دست می‌یافتند، آن را نبش قبر کرده و بر بدن مطهر جسارت و بی‌احترامی می‌کردند. چنان که در دوران امارت «حجاج ثقفی» بر کوفه، حدود سه هزار قبر را برای پیدا کردن مدفن امیرالمومنین (علیه السلام) نبش کردند؛ اما موفق به کشف آن نشدند.

- مردم به دفن مخفیانه امیرالمومنین (علیه السلام) اعتراض نکردند؟

- بله، فردای آن شب، مردم کوفه که مشتاق تشییع و نماز خواندن بر پیکر مطهر امیرالمومنین (علیه السلام) بودند، به خانه ایشان مراجعه کردند. حسنین (علیهما السلام) آن‌ها را به آنچه انجام داده بودند، آگاه نمودند و چون مردم خواهان معرفی مرقد حضرت شدند، پاسخ شنیدند که بنابر وصیت امیرالمومنین (علیه السلام) آن را مخفی نگاه داشتیم. این واقعه قلب مردم و شیعیان را محزون کرد و آن‌ها با دلی شکسته به خانه‌های خود بازگشتند.

- چگونه قبر امیرالمومنین (علیه السلام) آشکار شد؟

- مزار شریف ایشان در میان ائمه (علیهم السلام) مشهور بود و آن‌ها به زیارت آن می‌رفتند و به برخی از خواص یاران خود نیز معرفی می‌کردند اما آشکار شدن مزار امیرالمومنین (علیه السلام) برای مردم پس از حدود یک قرن و با انحلال حکومت بنی‌امیه و به قدرت رسیدن «بنی عباس» و از میان رفتن خطر خوارج اتفاق افتاد. در این دوره با توجه به آزادی نسبی پیش آمده، امام صادق (علیه السلام) آشکارا مضجع شریف جدشان را زیارت کرده و به شاگردان و ارادتمندان خود نشان دادند و زیارت‌نامه و کیفیت زیارت مولای متقیان را تعلیم نمودند. همچنین نقل کرده‌اند که امام صادق (علیه السلام) در موقع ورودشان نزد «منصور دوانقی» دومین خلیفه عباسی که در «حیره» بود، قبر امیرالمومنین (علیه السلام) را زیارت کردند. با این زیارت حضرت، شیعیان، مزار امیرالمومنین علی (علیه السلام) را شناختند.

- پس از آن، مزار مولا معروف و مشهور شد؟

- نه. گویا همچنان عموم مردم از آن اطلاع نداشتند تا اینکه «هارون الرشید» پنجمین خلیفه عباسی، مزار شریف امام (ره) را مجدداً برای مردم آشکار کرد. «عبدالله بن حازم» می‌گوید: روزی با هارون الرشید از کوفه برای شکار به سوی غریین بیرون رفتیم، در آنجا آهوانی دیدیم و بازهای شکاری و سگ‌های تربیت شده را به سویشان فرستادیم. ساعتی دنبالشان رفتند تا اینکه آهوان به تپه‌ای پناه برده و آنجا آرمیدند. در این هنگام بازها و سگ‌ها از تعقیبشان دست کشیده و برگشتند. هارون از این صحنه شگفت زده شد. سپس آهوان از آن تپه فرود آمدند و بازها و سگ‌ها به دنبالشان روان شدند. دوباره آهوان به آن تپه بازگشتند و دوباره بازها و سگ‌ها از آن‌ها صرف نظر کردند. این واقعه سه بار تکرار شد. هارون فرمان داد که به کوفه روند و کسی را که سنش از همه بیشتر است را نزد او بیاورند. پیر مردی از بنی‌اسد را آوردند. هارون پرسید: قصه این تپه چیست؟ جواب داد: پدرم از نیاکانش نقل کرده که می‌گفتند که زیر این تپه قبر علی ابن ابی‌طالب (علیه السلام) است. خداوند آن را حرم امن برای هر چیزی قرار داده است.

- اولین گنبد و بارگاه بر روی مزار امیرالمومنین (علیه السلام) کی ساخته شد؟

- در این باره اقوال مختلفی وجود دارد؛ اما گویا نخستین گنبد روی قبر شریف آن حضرت را «محمد بن زید داعی علوی» در نیمه دوم سده سوم هجری ساخت و سپس در ادوار مختلف تاریخی مورد بازسازی و تجدید بنا قرار گرفت.

- ممنون حاج آقا 

برداشتی از کتاب: نجف شناسی، (شهادت و دفن امیرالمومنین علی علیه‌السلام)، تالیف: محمدجواد مهری