اگر آن‌گونه که اسلام فرموده، به صفت نیک حیا در تمام ابعادش توجه شود و عملاً رعایت گردد، موجب پاکسازی فرد و جامعه می‌گردد، چنان که شکستن مرز حیا، زمینه‌ساز و گسترش دهنده فساد محیط خواهد بود.

حیا یکی از مهم‌ترین صفات نفسانی است که تأثیر فراوانی بر حوزه‌های مختلف زندگی اخلاقی ما دارد. نقش بارز این تأثیر، بازدارندگی است.

اما در عین حال انسان در طول زندگی خود با مسائلی برخورد می‌کند که نمی‌داند که باید در آنجا حیا پیشه کند، یا واقعاً جای حیا کردن نیست. در همین راستا باید گفت که حیا بستگی به اهداف عالیه اخلاقی انسان دارد و رعایت اعتدال در آن عقلانی بوده؛ اما افراط و تفریط در آن سزاوار نیست.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به همین نکته توجه داده و فرموده‌اند: «حیا دو گونه است: حیای خردمندانه و حیای احمقانه. حیای خردمندانه، دانش است و حیای احمقانه، نادانی» (کافی، ج 2، ص 106)

حیای عقل آن است که انسان از روی عقل احساس حیا کند؛ مثل حیا هنگام ارتکاب گناه، و یا حیا در مقابل کسانی که احترامشان لازم است و این حیا، علم است؛ یعنی رفتاری عالمانه می‌باشد.

حیای جهل آن است که از پرسیدن و یادگرفتن یا از عبادت کردن و امثال آن، حیا کند؛ مثل کسانی که در بعضی محیط‌ها، از نمازخواندن، خجالت می‌کشند که چنین شرمساری و حیایی، رفتاری جاهلانه است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به همین نکته توجه داده و فرموده‌اند: «حیا دو گونه است: حیای خردمندانه و حیای احمقانه. حیای خردمندانه، دانش است و حیای احمقانه، نادانی» 

گاهی شرمساری، ماهیتی منفی می‌یابد و آن در صورتی است که منشأ آن، حماقت، جهالت و ضعف نفس باشد. این نوع شرم و حیا در اخلاق اسلامی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و نه تنها فضیلتی اخلاقی به شمار نیامده؛ بلکه مانع رشد و تعالی انسان و موجب عقب‌ماندگی او در زمینه‌های مختلف می‌گردد. در روایات از این نوع شرم، به حیای حماقت و جهل و حیای ضعف یاد شده است.