محمد ملکزاده
در ایام بزرگداشت رحلت امام خمینی (ره) و سالگشت قیام خونین 15 خرداد 42 جهت ادای دین به شخصیت جهانی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران جا دارد مروری مجدد داشته باشیم به تاثیر تفکرات حضرت امام (ره) بر ایران و جهان.
طبق مشاهدات عینی و تاریخی، اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره)، تأثیرات گسترده و عمیقی بر ایران و جهان در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی فلسفی داشته است که در این وجیزه به برخی از مهمترین آنها اشاره میشود:
انقلاب اسلامی مهمترین تحول سیاسی در تاریخ ایران به شمار میرود. مهمترین تأثیر تفکر امام خمینی (ره) در ایران، سرنگونی رژیم ظالمانه سلطنت بود. هنر بزرگ امام این بود که به پشتوانه دین و اصل مترقی "ولایت فقیه"، و با تکیه بر مردم، نظام غیر مردمی پادشاهی را به جمهوری اسلامی تبدیل کرد. نظریه ولایت فقیه امام خمینی، نگاه جدید و مبتنی با نیاز جامعه امروز مسلمین ارائه میدهد که در آن بر تقابل و مبارزه با استعمار تأکید شده است. مطالعه وقایع قرن بیستم میلادی در جهان نشان میدهد که این قرن، عصر قَلَیان و تبلور اندیشههای سیاسی مختلف از مکاتب مادی و معنوی گوناگون بود. در این بین، توجه به اسلام سیاسی و نظری کردن بُعد سیاسی اسلام با اتکا به منابع اصیل دینی و انطباق آن با مسائل روز جامعه مسلمین، موضوعی بود که در تاریخ معاصر، تنها از عهده بنیانگذار جمهوری اسلامی برآمد. امام خمینی با استقرار حکومت اسلامی در ایران، مفهوم جدیدی از حکومت دینی را معرفی کرد که بر اساس آن، فقیه عادل در رأس امور اجرایی و حکومتی قرار گرفت. این نظریه، یک ساختار سیاسی جدید در دنیای معاصر به وجود آورد که در نوع خود بینظیر است.
تاثیر دیگر اندیشه امام (ره)، احیای دین در عرصه سیاست و اجتماع است. امام خمینی (ره) با نظریه "اسلام سیاسی"، دین را از حوزه فردی و عبادی به عرصه سیاسی و اجتماعی کشاند. پیش از ایشان، بسیاری از متفکران اسلامی، عملاً دین را از سیاست جدا میدانستند. عملکرد امام منجر به بیداری اسلامی در بسیاری از کشورهای اسلامی شد و تأثیر مستقیمی بر حرکتهای اسلامی و مقاومت در جهان اسلام گذاشت. به گونهای که اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، الهامبخش جنبشهای آزادیخواهانه مانند جریان مقاومت در لبنان (حزبالله)، فلسطین (حماس و جهاد اسلامی) و سایر نهضتهای آزادیبخش در کشورهای مختلف جهان شد. تأکید امام بر اصل "نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی" موجب شکلگیری گفتمان استقلالطلبانه در برابر قدرتهای جهانی شد. نتیجه این اتفاقات، مبارزه با استکبار جهانی و در رأس آن دولت مستکبر ایالات متحده آمریکا است. زیرا یکی از محورهای اصلی تفکر امام، مبارزه با "استکبار" است که به ویژه در دولت ایالات متحده آمریکا تجلی یافته است. این نگاه، ساختار جدیدی در روابط بینالملل پدید آورد که مانع از حفظ قدرت ظالمانه در دست دولتهای استکباری است.
تاثیر دیگر اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را میتوان مبتنی بر تاثیرات فرهنگی و فکری در جامعه توصیف کرد. تفکر امام به ترویج ارزشهایی چون سادهزیستی، عدالتخواهی، فرهنگ استقامت و پایداری، استقلالطلبی، و ارزشهای دیگر منجر شد. امروز سخنان و مکتوبات امام همچون "صحیفه امام" منبعی غنی برای اندیشهورزی سیاسی و الگوی دینی در جهان اسلام به شمار میروند.
در نهایت، نقد مدرنیته غربی را میتوان از مهمترین تاثیرات اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی (ره) در قرن حاضر به شمار آورد. امام خمینی از منتقدان جدی تمدن غربی و سکولاریسم بود. او مدرنیته بدون معنویت را بحرانزا میدانست و بر بازگشت به ارزشهای اسلامی تأکید داشت. بحرانهای فراگیر حاکم بر نظام سرمایهداری، یکی از نتایج گریز از معنویت تمدن غربی و بیتوجهی به هشدارهایی است که در اندیشه و کلام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران از آن سخن به میان آمده است و از این رو اندیشه حضرت امام (ره) را میتوان موتور محرک تحولات ایران و جهان به شمار آورد.