- حاج آقا منظور از «غیبت صغری» چیست؟

- غیبت امام زمان (عج) به دو دوره مجزا تقسیم می‌شود، غیبت صغری و «غیبت کبری». غیبت صغری از سال ۲۶۰ هجری (سال شهادت امام یازدهم) تا سال ۳۲۹ (سال درگذشت آخرین نایب خاص) را شامل می‌شود، یعنی حدود ۶۹ سال.

- در دوران غیبت صغری، شیعیان با امام (عج) ارتباط داشتند؟ 

- بله. در دوران غیبت صغری، ارتباط شیعیان با امام (عج) به طور کامل قطع نشده بود و آن‌ها به گونه‌ای خاص و محدود با امام (عج) در ارتباط بودند. در این دوره افراد مشخصی به عنوان «نایب خاص» وجود داشتند که شیعیان به وسیله آن‌ها مسائل و مشکلات خویش را با امام (عج) در میان گذاشته و پاسخ خود را دریافت می‌کردند و هر از چند گاهی نیز به دیدار امام نائل می‌شدند. از این ‌رو می‌توان گفت در دوره غیبت صغری، امام (عج) هم غایب بود و هم نبود.

- غیبت صغری چه فوایدی داشت؟

- دوره غیبت صغری، دوران آماده‌سازی شیعیان برای غیبت کبری بود که طی آن ارتباط شیعیان با امام زمان (عج) قطع می‌گردید و آن‌ها موظف می‌شدند تا در امور خود به نایبان عام آن حضرت، یعنی فقهای واجد شرائط و آشنایان به احکام اسلام رجوع کنند. اگر غیبت کبری به یکباره و ناگهانی اتفاق می‌افتاد، امکان داشت موجب انحراف شیعیان شده و از پذیرش آن امتناع کنند. از این ‌رو در گذشته با زمینه‌سازی امامان پیشین، به تدریج ذهن‌ها آماده پذیرش غیبت امام (عج) شده بود. امکان ارتباط نایبان خاص با امام (عج) در دوره غیبت صغری و شرفیابی برخی از شیعیان به محضر آن حضرت نیز، مسئله ولادت و حیات قائم آل محمد (ص) را بیشتر تثبیت می‌کرد.

- امامان پیشین چه زمینه‌سازی‌هایی کرده بودند؟

- غیبت دوگانه حضرت مهدی (عج) سال‌ها پیش از تولد او توسط امامان قبلی پیشگویی شده و از همان زمان توسط راویان و محدثان، حفظ، نقل و در کتاب‌های حدیثی ضبط شده بود و شیعیان با آن آشنایی داشتند. چنانکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرموده‌اند: «غایب ما، دو غیبت خواهد داشت که یکی طولانی‌تر از دیگری خواهد بود. در دوران غیبت او، تنها کسانی در اعتقاد به امامتش پایدار می‌مانند که دارای یقینی استوار و معرفتی کامل باشند.» همچنین امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند: «امام قائم، دو غیبت خواهد داشت، یکی کوتاه‌مدّت و دیگری دراز مدّت»

- نایبان خاص امام (عج) چه کسانی بودند؟

- نایبان خاص امام (عج) در دوره غیبت صغری، چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که «نوّاب اربعه» نامیده شدند. آن‌ها به ترتیب زمانی عبارت بودند از: «ابوعَمْرو عثمان بن سعید عَمْرى»، «ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عَمْرى»، «ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی» و «ابوالحسن علی بن محمد سَمَرى». وکالت این چهار تن، وکالتی عامّ و مطلق بود؛ اما دیگرانی نیز در موارد خاصی از امام وکالت و نیابت داشتند. امام (عج) وکلای دیگری نیز در مناطق مختلفی مانند: بغداد، کوفه، اهواز، همدان، قم، ری، آذربایجان، نیشابور و... داشتند که «توقیع»هایی برای آن‌ها صادر می‌کردند.

- نوّاب خاص چه وظایف و فعالیت‌هایی داشتند؟ 

- انتخاب نواب خاص از سوی حضرت حجت (عج)، در واقع ادامه و توسعه فعالیت شبکه ارتباطی «وکالت» بود که از زمان پیشوای نهم به صورت فعّال درآمده و در زمان امام هادی و امام عسکری (علیهماالسلام) گسترش چشمگیری یافته بود و در زمان امام قائم (عج) به اوج شکوفایی رسیده بود. وظایف و فعالیت‌های اساسی نوّاب خاص عبارت بودند از: پنهان داشتن نام و مکان امام، سازماندهی وکلا، اخذ و توزیع اموال متعلق به امام، پاسخگویی به سؤالات فقهی و مشکلات عقیدتی و مبارزه با مدّعیان دروغین نیابت و...

- ممنون حاج آقا 

برداشتی از کتاب: سیره پیشوایان، «نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان معصوم علیهم‌السلام»، (غیبت صغری)، تالیف: استاد مهدی پیشوایی