پیوند علی (ع) و زهرا (س)؛ روایتی از تدبیر الهی در خانواده
دکتر زهرا حسن‌زاده آملی
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) در پاسخ به خواستگاران متعددی که پیش از امیرالمومنین علی (علیه السلام) از حضرت زهرا (سلام الله علیها) خواستگاری کرده بودند، جمله‌ای تاریخی و عمیق بیان کردند: «أمرُ فاطمةَ إلی الله»؛ کار فاطمه به دست خداست. این سخن نه تعارف بود و نه از سر تعلیق؛ بلکه اشاره‌ای صریح به نقش اراده الهی در تعیین این پیوند مقدس داشت.
یکی از مفاهیم اساسی در فقه اسلامی در باب ازدواج، بحث هم‌کفو بودن یا «الکفوء» است. ازدواج امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مصداق کامل این اصل است، نه صرفاً در سطح اجتماعی؛ بلکه در سطح وجودی و نوری. تعبیر «نورٌ علی نور» از سوی جبرئیل، دلالت روشنی بر سنخیت درونی، معرفتی و رسالتی این دو شخصیت دارد.
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های ازدواج امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، ماهیت الهی آن است. برخلاف بسیاری از ازدواج‌های معمول که بر اساس معیارهای عرفی، خانوادگی یا شخصی شکل می‌گیرند، این ازدواج با فرمان مستقیم خداوند متعال و با تأیید وحی و حضور فرشته وحی، جبرئیل، صورت گرفت.
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) در پاسخ به خواستگاران متعددی که پیش از امیرالمومنین علی (علیه السلام) از حضرت زهرا (سلام الله علیها) خواستگاری کرده بودند، جمله‌ای تاریخی و عمیق بیان کردند: «أمرُ فاطمةَ إلی الله»؛ کار فاطمه به دست خداست. این سخن نه تعارف بود و نه از سر تعلیق؛ بلکه اشاره‌ای صریح به نقش اراده الهی در تعیین این پیوند مقدس داشت.
در منابع حدیثی آمده است که پس از آنکه حضرت امیر (علیه السلام) با نهایت تواضع از پیامبر خواستگاری کردند، پیامبر نظر دخترشان را جویا شدند. سکوت حضرت زهرا (سلام الله علیها) که نشانه رضایت و حیا بود، تأیید شد و در ادامه، جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت: «إن الله یأمرک أن تزوج النور من النور». این جمله عظیم، نشان‌دهنده پیوندی نوری و سنخیتی آسمانی میان دو شخصیت الهی بود. چنین ازدواجی نه تنها یک انتخاب انسانی نبود؛ بلکه نوعی وحی تشریعی بود که الگویی از ازدواج در تراز ایمان برای همه دوران‌ها ارائه کرد.
خواستگاری امیرالمومنین علی (علیه السلام) از حضرت فاطمه (سلام الله علیها) الگویی بی‌نظیر از ادب، معرفت و حفظ کرامت زن در فرهنگ اسلامی است. بنابر گزارش شیخ طوسی در امالی، امیرالمومنین علی (علیه السلام) با نهایت ادب و حیا، به خدمت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیدند و بدون اشاره مستقیم به خواسته‌شان، از فضیلت‌های خود و جایگاهشان در اسلام سخن گفتند. پیامبر با درایت پیام ایشان را درک کردند و پس از مشورت با فاطمه (سلام الله علیها)، شاهد سکوتی با معنا بودند؛ سکوتی که در فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) نشان از رضایت و پذیرش دارد.
این رفتار در عصر حاضر نیز پیامی عمیق دارد: در فرآیند ازدواج، باید نظر و رضایت دختر به طور واقعی اخذ شود، نه صرفاً به‌عنوان شکلی تشریفاتی. سکوت معنادار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در پاسخ به پدر، نشان از مشارکت در تصمیم‌گیری داشت و این خود، پاسخی روشن به نظریه‌های تحقیرآمیز درباره جایگاه زن در سنت اسلامی است.
هم‌کفو بودن وجودی و نوری
یکی از مفاهیم اساسی در فقه اسلامی در باب ازدواج، بحث هم‌کفو بودن یا «الکفوء» است. ازدواج امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مصداق کامل این اصل است، نه صرفاً در سطح اجتماعی؛ بلکه در سطح وجودی و نوری. تعبیر «نورٌ علی نور» از سوی جبرئیل، دلالت روشنی بر سنخیت درونی، معرفتی و رسالتی این دو شخصیت دارد. امیرالمومنین علی (علیه السلام) در تمام ابعاد ایمانی، جهادی، تقوایی، اخلاقی و خانوادگی، یگانه و هم‌تراز فاطمه (سلام الله علیها) بودند و این هم‌کفویی، ضامن موفقیت و برکت این زندگی شد.
در زمانه‌ای که معیارهای ظاهری و مادی، جای معیارهای معنوی را گرفته‌اند، بازخوانی این اصل حیاتی است. ازدواجی موفق و پایدار، نیازمند هم‌کفویی واقعی است، نه صرفاً در ثروت و ظاهر؛ بلکه در روح، هدف، ارزش‌ها و ایمان.
خواستگاری ساده، جهیزیه‌ای متبرک
مهریه حضرت زهرا (سلام الله علیها) 500 درهم بود که به‌عنوان «مهرالسنة» شناخته می‌شود و نماد ساده‌زیستی و عقلانیت در نظام خانواده اسلامی است. امیرالمومنین علی (علیه السلام) برای تأمین هزینه زندگی، زره خود را فروختند و پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) با آن جهیزیه تهیه کردند. این جهیزیه نیز مجموعه‌ای از وسایل ضروری و ساده بود، نه تشریفاتی، نه تجملاتی؛ بلکه کاربردی، متواضعانه و الهام‌بخش.
نکته زیبایی که در منابع آمده آن است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) لباس نو شب عروسی خود را، تنها به دلیل درخواست زنی نیازمند، به او بخشیدند. این رفتار، تجلی واقعی کرامت انسانی و ایثار در فضای خانواده است.
امروز که جهیزیه و مهریه، گاه به عامل اختلاف، فخر و فشار اجتماعی تبدیل شده‌اند، بازگشت به این الگوی فاطمی–علوی، راهی برای نجات خانواده‌ها از بحران‌های مادی‌گرایی و رقابت‌های بیمارگونه است.
در منابعی مانند مناقب آل ابی‌طالب (علیهم السلام) آمده است که پس از عقد، مدتی میان آن و مراسم ازدواج فاصله افتاد. علت این تأخیر، حیا و ادب امیرالمومنین علی (علیه السلام) بود. ایشان از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نخواستند که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را به خانه‌شان بیاورند، و پیامبر نیز منتظر اقدام امیرالمومنین علی (علیه السلام) ماندند. این رفتار، اوج ادب متقابل در یک رابطه خانوادگی و انسانی را به نمایش می‌گذارد. حتی همسران پیامبر برای وساطت وارد ماجرا شدند تا این قضیه به نرمی حل شود.
در زمانه‌ای که روابط زناشویی گاه به سرعت، هیجان یا اصرار یک‌جانبه فروکاسته می‌شود، تأمل در این تأخیرِ آگاهانه و مودبانه، می‌تواند پیام‌هایی برای تعمیق روابط و تقویت حریم‌ها داشته باشد.
سن و زمان ازدواج؛ اختلاف در منابع، وحدت در پیام
درباره زمان دقیق ازدواج و سن حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هنگام ازدواج، اختلافاتی در منابع تاریخی وجود دارد. برخی آن را در سال دوم هجری و برخی در سال سوم ذکر کرده‌اند. سن حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز میان 9 تا 18 سال در منابع مختلف آمده است. با این حال، آنچه مسلم است، بلوغ عقلی، روحی و ایمانی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و شایستگی امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) برای همسری با ایشان بود که هردو در اوج ایمان، پاکی و درک معنوی به هم رسیدند.
ازدواج حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، آغاز شکل‌گیری خانه‌ای بود که نه‌تنها منشأ نسل پاک اهل بیت (علیهم السلام) شد؛ بلکه خود به نماد خانه توحید و ولایت تبدیل شد. از این پیوند، فرزندانی چون امام حسن، امام حسین (علیهما السلام)، حضرت زینب و حضرت ام‌کلثوم (سلام الله علیهما) پدید آمدند که هر یک، ستون‌هایی از تاریخ اسلام و الگوهای ابدی در راه حقیقت و انسانیت هستند.
این ازدواج، الگویی تمام‌عیار برای ازدواج اسلامی در همه قرون و اعصار است. الگویی مبتنی بر معنویت، ساده‌زیستی، عقلانیت، کرامت زن، اخلاق متقابل، رضایت الهی و مهر و مودت. جامعه امروز، در میان بحران‌های پیچیده هویتی، فرهنگی و اجتماعی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به چنین الگوهایی است. الگویی که در آن، خانواده نه بر اساس معیارهای مادی؛ بلکه بر مبنای ایمان، ادب، مسئولیت‌پذیری و پیوند الهی شکل می‌گیرد.
این ازدواج در حقیقت، یک نهادسازی الهی است. نه‌تنها خانواده‌ای شکل گرفت که منشأ نور و هدایت برای بشریت شد؛ بلکه الگویی برای تمام اعصار ارائه شد. ارزش‌هایی مانند ساده‌زیستی، هم‌کفویی، مهر و مودت، احترام متقابل، حضور الهی در تصمیم‌گیری، رعایت اخلاق در خواستگاری و توکل به خداوند، در این ازدواج موج می‌زند.
در دورانی که ازدواج با بحران معنا و هویت مواجه شده و مفاهیمی چون وفاداری، اخلاق، معنویت و مسئولیت‌پذیری تضعیف شده‌اند، بازخوانی ازدواج حضرت امیرالمومنین و حضرت فاطمه، نه فقط یک حرکت دینی؛ بلکه یک راهبرد تمدن‌ساز است. این ازدواج، اثباتی عملی برای این گزاره قرآنی است که: «وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً».
دسته بندی مطالب:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
- 1 از 135
- شماره بعدی
کانال پرتو را در پیامرسان ایتا دنبال کنید
مطالب این سایت متعلق به نشریه پرتو بوده و استفاده از مطالب اختصاصی آن با ذکر منبع بلامانع است.
