د) اعتدال در پرداختن به امور خانواده

متأسفانه امروزه خانواده‌ها فکر می‌کنند هر چه امکانات و وسایل رفاه فرزندانشان را برآورده سازند، فرزندانی شایسته و نیکو خواهند داشت؛ اما این خیال آنها مدّت زیادی دوام نمی‌آورد و با چشم خویش نظاره‌گر طغیان و انحراف آنها هستند؛ بنابراین با تأسی به سفارش‌های نورانی و حکیمانه امام متقیان، امیرالمومنین علی (علیه السلام) زمینه را برای شکوفایی گل‌های زندگی‌مان فراهم سازیم.

«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع) لَا تَجعَلَنَّ أَکثَرَ شُغُلِک بِأَهْلِک وَ وُلْدِک فَإِن یکن أَهلُک وَ وُلْدُک أَولِیاءَ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یضَیعُ أَولِیاءَهُ وَ إِن یکونُوا أَعدَاءَ اللَّهِ فَمَا هَمُّک وَ شُغُلُک بِأَعدَاءِ اللَّهِ؛ امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: بیشترین اوقات زندگی را به زن و فرزندانت اختصاص مده (به فکر عبادت هم باش)؛ زیرا اگر زن و فرزندانت از دوستان خدا باشند، خدا آنها را تباه نخواهد کرد و اگر از دشمنان خدایند، چرا غم دشمنان خدا را می‌خوری».

ه) مدیریت خانواده

ممکن است بعضی گرفتار همسر ناباب شوند و ممکن است همسر خوب و دلخواه نصیب انسان شود، در هر صورت باید خانواده را مدیریت کرد.

«قَالَ أَمِیرُالْمُؤمِنِینَ(ع) فِی کلَامٍ لَهُ اتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ کونُوا مِن خیارِهِنَّ علَی حذَرٍ وَ إِن أَمَرنَکم بِالْمَعرُوفِ فَخَالِفُوهُنَّ کی لَا یطْمَعنَ مِنکم فِی الْمُنکرِ؛ پس، از زنان بد خودتان را حفظ کنید و مراقب نیکانشان باشید، در خواسته‌های نیکو، همواره فرمانبردارشان نباشید تا در انجام منکرات طمع ورزند.» همین‌طور عفت و حجاب زنان در خانواده‌ی نمونه مدیریت و محافظت می‌شود.

حضرت فرمودند: «چرا زنان در بازارها به مردان تنه می‌زنند؟ آیا غیرت ندارید؟ آنکه غیرت ندارد، خیری در او نیست و همچنین علی (علیه السلام) از فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نقل کرده است: «بهترین حالت نزدیکی زن به خداوند، آن هنگام است که در منزل بنشیند». ولی هشدار! که از غیرت بیجا دوری کنیم که باعث انحراف خانواده می‌شود.

امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند: «وإیاک والتَّغایر فی غَیر موضِع الْغِیره (غِیرَهٍ)، فإنَّ ذلِک یدعُو الصَّحِیحَةَ مِنهُنَّ إلی السَّقم والبَریئه إلی الرَّیب؛ بپرهیز از غیرت نشان دادن بیجا که درستکار را به بیماردلی و پاکدامن را به بدگمانی رساند».

و) تنظیم خانواده

تنظیم خانواده در جهات مختلف امری است ضروری

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «وَ تَرک الزِّنَی [الزِّنَا] تَحصِیناً لِلنَّسَبِ وَ تَرک اللِّوَاطِ تَکثِیراً لِلنَّسلِ وَ الشهَادَاتِ؛ و ترک زنا (و حرمت آن) را برای سلامت نسل آدمی و ترک لواط را برای فزونی فرزندان قرار داده است».

انحرافی که متأسفانه دامن جامعه بشری خصوصاً جهان غیر اسلام را گرفته است و خانواده‌ها را مخصوصاً در غرب از هم پاشیده است. 

ز) کم هزینه بودن خانواده

تجملات و زیاده‌روی و اسراف، بلای جان خانواده‌های جامعه امروز ماست. حضرت امیر (علیه السلام) سفارش کردند که اولاً زنان امر ازدواج را سهل و ساده بگیرند، آنجا که فرمودند: «خوش‌یمنی زن در آن است که ازدواجش و زایمانش آسان باشد». 

و نیز در مورد هزینه زندگی فرمودند: «بزرگ‌ترین زنان از لحاظ برکت، زنانی هستند که هزینه‌شان سبک‌تر باشد». 

ح) راهکارهای تحکیم خانواده

۱ - تقسیم کار و همکاری

در یک خانواده متدین، پویا و اعتدال‌گرا، هر یک از اعضا در کارها و رفع سختی‌ها و مشکلات، با هم دیگر مشارکت و همکاری دارند. علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) در خانه با همسرشان حضرت زهرا (سلام الله علیها) همکاری می‌کردند. کار خانه را حضرت زهرا (سلام الله علیها) به اختیار خودشان انتخاب کرده و علی (علیه السلام) به او تحمیل نمی‌کنند. در عین حال علی (علیه السلام) می‌خواهند فشاری بر همسر عزیزشان وارد نیاید (و در کارها به ایشان کمک می‌کنند).

هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) پیشنهاد تقسیم کار در منزل امیرالمومنین علی (علیه السلام) را می‌دهند، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مسرور شده و رضایت خویش را این‌گونه ابراز می‌نمایند: «فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّه ص تحَمُّلَ رِقابِ الرِّجَال؛ جز خدا کسی نمی‌داند که از این تقسیم کار [کار منزل برعهده زهرا (س) و تدبیر امور بیرون بر عهده علی (ع)] تا چه اندازه مسرور و خوشحال شدم؛ چرا که رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است، بازداشت».

2- وجود محبّت

خانواده‌ای که سرشار از محبت، عاطفه، تفاهم، آرامش و احترام باشد، افراد متعادل و با شخصیت رشد یافته‌ای، سر بر می‌آورند. خانه گلی و خشتی که علی (علیه السلام) و فاطمه (علیها السلام) در آن زیسته‌اند و فرزندانی چون جوانان اهل بهشت، امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) را تربیت کردند.

قرآن کریم محبّت نسبت به یکدیگر را این‌گونه سفارش می‌نماید: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سیَجعَلُ لَهمُ الرَّحمنُ وُدًّا؛ آنان که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند، خداوند بخشایشگر، آنان را محبوب گرداند.» در آیه‌ای دیگر به محبت و علاقه بین همسران تاکید شده است. «مِن آیاتِهِ أَن خَلَقَ لَکم مِن أَنفُسِکم أَزواجاً لِتسکنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکم مَوَدَّةً وَ رَحمَةً إِنَّ فی ذلِک لَآیاتٍ لِقَومٍ یتَفَکرُونَ؛ و از نشانه‌های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه‌هایی است برای گروهی که تفکر می‌کنند».

در جای دیگر به صورت توصیه به محبت فرمود: «وأَشعِر قلبَک الرَّحمَ ةَ لِلرَّعِیةِ، والْمَحَبَّةَ لَهُم، واللُّطفَ بِهِم، ولا تکونَنَّ علَیهم سبُعاً ضَارِیاً تَغتَنِمُ أَکلَهُم؛ مهربانی با مردم را پوشش دل خود قرار ده و با همه دوست و مهربان باش، مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن مردم را غنیمت دانی».

3- اظهار علاقه در خانواده

در سیره و رفتار خانوادگی امیرالمومنین علی (علیه السلام) طبق آنچه از تاریخ و روایات در دست داریم، حتی یک مورد هم سراغ نداریم که رفتارها و برخوردها از مدار محبت و علاقه و آن چیزی که مرضی خداوند است، خارج شده باشد. وجود حضرت زهرا (سلام الله علیها) به قدری برای حضرت علی (علیه السلام) مایه آرامش و خشنودی بود که امیرالمومنین (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: «فَوَ اللَّهِ مَا أَغضَبتُهَا وَ لَا أَکرَهتُهَا علَی أَمرٍ حَتَّی قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جلَّ إِلَیه وَ لَا أَغضَبَتنِی وَ لَا عَصَت لِی أَمراً وَ لَقد کنتُ أَنْظُرُ إِلَیهَا فَتَنکشِفُ عنِّی الْهمُومُ وَ الأَحزَان؛ به خدا قسم من زهرا را عصبانی نکردم و بر کاری او را مجبور نکردم، تا از دنیا رفت و او مرا عصبانی نکرد و در هیچ کاری از من نافرمانی نکرد. من هر وقت به چهره زهرا نگاه می‌کردم، همین نگاه هرگونه غم و اندوه را از من بر طرف می‌نمود».

فردای عروسی حضرت زهرا (سلام الله علیها) پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) از دخترشان پرسیدند: «کیفَ أَنتَ یا بنَیةِ وَ کیف رَأَیت زَوجک قالَت لَهُ یا أَبَتِ خیرُ زَوجٍ؛ حالت خوب است؟ شوهرت را چگونه یافتی پاسخ دادند: «بهترین شوهر است».

فَسَأَلَ عَلِیاً کیفَ وَجَدْتَ أَهلَک قَالَ نِعمَ الْعَونُ علَی طاعَةِ اللَّه؛ آنگاه از حضرت علی (علیه السلام) پرسیدند همسرت را چگونه یافتی؟ پاسخ داد: بهترین یاور بر طاعت و بندگی خداوند».

۴- مراعات تعهدات اخلاقی و اعتقادی

در یک زندگی سالم و با آرامش، رعایت تناسب از نظر ارزش‌های اخلاقی و اعتقادی امری مسلّم است؛ لذا قرآن همسر را به لباس تشبیه نموده است؛ «هُنَّ لِباسٌ لَکم وَ أَنتُم لِباسٌ لَهُن؛ زنان لباس برای شما و شما مردان پوشش برای زنان هستید»

مولا علی (علیه السلام) در همین زمینه می‌فرمایند: «عَلَیکُم بِالصَّفِیقِ مِنَ الثِّیَابِ فَإِنَّهُ مَن رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِینُه؛ بر شما باد پوشیدن لباس‌های ضخیم؛ زیرا کسی که جامه‌اش نازک باشد، دینش نازک شود.» از این رو عدم تناسب بین فرد و همسر او که همچون لباس دائمی است، مشکلات روانی و نیز زمینه انحراف فکری و اعتقادی را به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین پیشوایان دینی بحث کفویت زن و مرد را مطرح کرده‌اند.

«فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) یا زِیادُ جُوَیبِرٌ مُؤمِنٌ وَ الْمُؤمِنُ کفوٌ لِلمُؤمِنَةِ؛ رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: ای زیاد جویبر مؤمن است و مؤمن کفو برای زنان مؤمنه است».