چند دهه است که بسیاری از عالمان و بزرگان حوزه‌های علمیه، هر کدام از منظری، نقدهایی را نسبت به نظام درسی حوزه‌های علمیه مطرح کرده‌اند. شهید مطهری، علامه طباطبائی، امام خمینی (ره) و بیشتر و مفصل‌تر و دقیق‌تر از همه، رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی، علامه مصباح، آیت‌الله جوادی آملی و...

به عنوان نمونه، سخنی از علامه طباطبائی را به مناسبت ایام رحلتشان نقل می‌کنم:

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به مناسبتی، نقدی جدی بر نظام آموزشی حوزه‌های علمیه شیعه و سنی وارد می‌کند، ضعفی که هر چند در چهار دهه پس از رحلت علامه طباطبائی به برکت انقلاب اسلامی و به برکت روشنگری‌های خود علامه و شاگردان او، تا قدری کمتر شده است؛ اما هنوز هم از مهم‌ترین ضعف‌های نظام آموزشی حوزه‌های علمیه است:

«أنک إن تبصرت فی أمر هذه العلوم وجدت أنها نظمت تنظیما لا حاجه لها إلی القرآن أصلا حتی أنه یمکن لمتعلم أن یتعلمها جمیعاً: الصرف و النحو و البیان و اللغه و الحدیث و الرجال و الدرایه و الفقه و الأصول فیأتی آخرها، ثم یتضلع بها ثم یجتهد و یتمهر فیها و هو لم یقرأ القرآن، و لم یمس مصحفا قط. (المیزان، ج 5، ص 276( 

اگر درباره این علوم (علوم حوزوی) دقت کنی، می‌بینی طوری تنظیم شده‌اند که گویا هیچ نیازی به قرآن ندارند، تا جایی که یک طلبه می‌تواند همه علومی مثل صرف و نحو و بیان و لغت و حدیث و رجال و درایه و فقه و اصول را فراگیرد، و متخصص و متضلع و مجهد و ماهر در آنها شود، در حالی که حتی قرآن را نخوانده باشد! و بلکه قرآنی را به دست نگرفته باشد».

البته انصاف آن است که این نقدها نیز موجب تغییراتی بنیادین و جدی در برنامه درسی حوزه‌های علمیه (به ویژه در یک دهه اخیر) شده است. اما به نظر می‌رسد هنوز هم جا برای ایجاد تغییرات کلیدی در برنامه درسی حوزه‌های علمیه وجود دارد و اساساً نظام آموزشی حوزه‌های علمیه باید به گونه‌ای باشد که نه منفعلانه؛ بلکه فعالانه به استقبال تحول و تغییر برود و ساختار آن به گونه‌ای طراحی شود که خود، پیشرو و پیشگام تغییر و تحول باشد.