محمد بن عنایت احمدخان کشمیری دهلوی متکلم، فقیه و طبیب امامی قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری در هند بوده است. به گفته شرح‌حال‌نگاران، دهلوی به خاطر معالجه مُهاراجۀ کشمیر (پادشاه کشمیر) به کشمیری لقب یافت. تخلص شعری او «کامل» بوده است.

به گزارش کتاب مَطلَع اَنوار (دربردارنده احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند) او در سال ۱۱۵۰ق در دهلی هند به دنیا آمد. محمد کامل دهلوی در علم طب شاگرد محمد شریف دهلوی بود و علوم دینی را نزد اساتیدی همچون سید رَحم علی مؤلف کتاب «بَدر الدُجی» فرا گرفت. محمدعلی آزاد کشمیری (درگذشت: ۱۳۰۹ق) در کتاب نُجوم السَّماء، محمد کامل دهلوی را در علوم مختلفی همچون ادبیات عرب، طب، کلام اسلامی، فقه، تاریخ و رجال متخصص دانسته است.

شهادت

به گفته علامه امینی در کتاب شُهداء الفَضیلة، محمد کامل دهلوی به خاطر انتشار و توزیع کتاب‌هایش، در سال ۱۲۳۵ق و به دستور یکی از سلاطین نواحی دهلی مسموم شد و به شهادت رسید. به گزارش کتاب «نجوم السماء فی تراجم العلماء»، بدن او در زیارتگاه پنجه شریف، واقع در شهر دهلی هند به خاک سپرده شد. کتاب مطلع انوار از محمد کامل دهلوی با لقب شهید رابع یاد کرده است. بر روی قبرش عبارتِ «در شیونش به گریه بگو وا محمدا» نوشته شده است.

آثار

محمد کامل دهلوی آثاری همچون تاریخ العلماء، تنبیه اهل الکمال و الاِنصاف، نهایة الدرایة (شرح کتاب الوجیزة شیخ بهائی)، رساله رؤیت باری‌تعالی، رساله بَداء و رساله‌ای در علم بدیع را به رشته تحریر درآورده است. او تعدادی از کتاب‌های نوشته شده توسط عالمان اهل‌سنت همچون الامامة و السیاسة، اَنساب سمعانی (دربردارنده نسبت‌های مشهور در روایات)، کنز العُمّال، صحیح بخاری، صحیح مسلم، ملل و نحل شهرستانی و تاریخ طبری را نیز خلاصه کرده است.

کتاب نزهة اثنا عشریه در ردّ شبهات واردشده بر اعتقادات شیعیان نوشته شده است. شیخ عباس قمی کتاب «نِزهۀ اثنا عشریه» را مشهورترین اثر کلامی محمد کامل دهلوی معرفی کرده و آن را در رد کتاب تُحفۀ اثناعشریه (نوشته عبدالعزیز دهلوی) معرفی می‌کند. کامل دهلوی این کتاب را به «نُصرة المؤمنین و زُلَّة الشَّیاطین» لقب داد. به گزارش نُجوم السَّماء، این کتاب دوازده جلد دارد.