محمد بن عبدالملک تَبّان، از متکلمان شیعی قرن چهارم و پنجم قمری است. کنیه او ابوعبداللّه و نام جدّش محمد تبّان بوده است. تَبّان به معنای کاه‌فروش است. بدون تشدید نام، مکانی در واسط، و با ضم تاء و بدون تشدید باء منسوب به تُبان، روستایی در سُونَج از ناحیة خُزار در ماوراءالنهر است در وجه تسمیه او، احتمال دو مورد اول بیشتر است.

از تاریخ تولد و جزئیات زندگانی تبّان اطلاع چندانی در دست نیست؛ او در ۴۱۹ق درگذشت.

تبان نخست معتزلی مذهب بود و سپس به تشیع گروید، با این‌همه درباره او گفته‌اند که ثبات رأی چندانی نداشته است.

او مدتی نزد سید مرتضی علم‌الهدی به تحصیل علم کلام و اصول فقه پرداخت، وی در محضر سید مرتضی سؤالاتی برایش مطرح شد که آن‌ها را به صورت مکتوب از او پرسید، سیدمرتضی به آن‌ها پاسخ داد. از سؤالات تبّان می‌توان به مهارت و تبحر او در علم کلام و قواعد اصول فقه پی برد.

آثار

الاسئلة التبّانیـّة یا المسائل التبّانیات؛ سوالاتی است که او از سید مرتضی پرسید و پاسخ آن‌ها به جوابات المسائل التبانیات معروف است. از کتاب اخیر که در رسائل الشریف المرتضی به چاپ رسیده است، معلوم می‌شود که سؤال‌ها درباره شناخت احکام شرعی از طریق «ادله» آن‌ها بوده است. سیدمرتضی، عمل به خبر واحد را جایز نمی‌داند و تبّان بر این مبنای سید، نقض و شبهه وارد می‌کند. سؤالات تبّان در دَه فصل تنظیم شده و پاسخ هر سؤال در پایان همان فصل آمده است.

آقابزرگ طهرانی جوابات المسائل التبّانیات را دو کتاب دانسته است: یکی در جواب سلطان التُبان در سه مسئله، دیگری در دَه فصل که پاسخ محمد بن عبدالملک تبّان است؛ اما حسینی جوابات المسائل التبّانیات را که شامل سه مسئله است، همان جوابات المسائل الموصلیات الاولی می‌داند. گفتنی است که در هیچ‌یک از کتاب‌هایی که در زمان سیدمرتضی، یا اندکی بعد، کتب او را فهرست کرده‌اند، از جوابات المسائل التبّانیات نامی برده نشده است؛ اما سیاق کلام در این کتاب با سیاق سایر کتاب‌های سید مرتضی مطابق است.