- سلام بفرمایید.

- حاج آقا سرزمین «فدک» کجاست؟

- قریه فدک سرزمین آباد و حاصلخیزی بود که در نزدیکی «خیبر» قرار داشت و فاصله آن با «مدینه» حدود 140 کیلومتر بود. فدک پس از دژهای خیبر محل اتّکای «یهودیان حجاز» به شمار می‌رفت.

- سرزمین فدک چگونه فتح شد؟

- پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) پس از در هم شکستن یهودیان در خیبر و «وادی القری» و «تیما»، خلأ بزرگی را که در شمال مدینه احساس می‌شد، با نیروی نظامی اسلام پُر کرد و برای پایان دادن به قدرت یهود در این سرزمین که کانون خطر و تحریک علیه اسلام و مسلمانان بود، سفیری به نام «محیط» را نزد سران فدک فرستاد. «یوشع بن نون» که ریاست دهکده فدک را بر عهده داشت، صلح و تسلیم را بر نبرد ترجیح داد و ساکنان آنجا متعهد شدند که نیمی از محصول هر سال را در اختیار رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) قرار دهند و از آن پس زیر لوای اسلام زندگی کنند و بر ضدّ مسلمانان دست به توطئه نزنند. حکومت اسلام نیز متقابلاً تأمین امنیت منطقه آنان را متعهّد شد و بدین وسیله فدک بدون جنگ فتح گردید.

- فدک چگونه به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رسید؟

- در اسلام سرزمین‌هایی که از طریق جنگ و نبرد نظامی گرفته شود، متعلّق به عموم مسلمانان است و اداره آن به دست حکّام شرع می‌باشد. ولی سرزمین‌هایی که بدون جنگ و نبرد نظامی در اختیار مسلمانان قرار گیرد، مربوط به شخص پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و امام پس از اوست و باید طبق قوانین اسلام در موارد خاصی مصرف شود که یکی از آن‌ها تامین نیازمندی‌های مشروع و آبرومند نزدیکان پیامبر و امام (علیهما السلام) است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) طبق این اصل و به استناد نزول آیه‌ای از قرآن کریم، فدک را به دختر خود حضرت فاطمه (سلام الله علیها) واگذار کردند. 

- کدام آیه قرآن بر این موضوع دلالت دارد؟

- آیه 26 سوره اسراء می‌فرماید: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ» یعنی حقّ خویشاوندان و مساکین و در راه ماندگان را بپرداز. کلیه مفسّران شیعه و سنّی اتفاق نظر دارند که این آیه در حقّ نزدیکان و خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه وآله) نازل شده است و دختر آن حضرت و فرزندان ایشان، بهترین مصداق (ذَا الْقُرْبى) هستد. این موضوع در میان مسلمانان از چنان شهرتی برخوردار بود که وقتی که مرد شامی از امام سجاد (علیه السلام) خواست که خود را معرفی کند، آن حضرت برای شناساندن خود به شامیان، آیه فوق را تلاوت کردند و مرد شامی در حالی که سر خود را به عنوان تصدیق حرکت می‌داد، به آن حضرت گفت: به سبب نزدیکی و خویشاوندی خاصّی که با آن حضرت دارید، خدا به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) خود دستور داده که حقّ شما را بدهد. 

- چرا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فدک را به دختر خود بخشیدند؟

- تاریخ، گواه زندگی زاهدانه پیامبر و اهل‌بیت (علیهم السلام) اوست. آنان هیچگاه به دنیا وابسته و دلبسته نبودند، از این رو دلایل دیگری موجب بخشش فدک به حضرت فاطمه شد که عبارت بودند از: زمامداری مسلمانان پس از رحلت پیامبر اکرم طبق تصریحات مکرّر آن حضرت، با امیرالمومنین بود و این مقام و منصب به هزینه سنگینی نیاز داشت. امام برای اداره امور وابسته به خلافت می‌توانست از درآمد فدک به نحو احسن استفاده کند. دودمان پیامبر که مظهر کامل آن یگانه دختر وی و نور دیدگانش حسنین بودند، پس از رحلت پیامبر (باید به صورت آبرومندی زندگی کرده و حیثیت رسول خدا و خاندانش را حفظ می‌کردند. تأمین این منظور، از جمله علل بخشش فدک به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می‌دانستند که گروهی به دلیل اینکه بستگانشان در میادین جهاد با شمشیر امیرالمومنین علی (علیه السلام) کشته شدند، بغض و کینه آن حضرت را در دل دارند، از این رو برای زدودن این کینه‌ها و دلجویی از آن‌ها، بخشش‌های مالی امیرالمومنین (علیه السلام) به آن‌ها کارساز بود که این مهم با درآمد فدک ممکن می‌شد. همچنین کمک به تهیدستان، بینوایان، درماندگان و... از جمله علل بخشیدن فدک به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود.

- محدوده فدک چقدر است؟

- به طور مسلم قریه فدک، بخشی از خیبر بوده و از گستردگی چندانی برخوردار نبوده است؛ اما امام موسی بن جعفر (علیه السلام) درباره حدود مرزی فدک می‌فرمایند: «فدک از یک طرف به «عدن»، از طرف دوم به «سمرقند»، از جهت سوّم به «آفریقا» و از جانب چهارم به دریاها، جزیره‌ها و «ارمنستان» محدود می‌شود.» مقصود امام (ره) این است که نه تنها سرزمین فدک از اهل‌بیت پیامبر (علیهم السلام) گرفته شد؛ بلکه آنان از حق حکومت بر ممالک پهناور اسلامی نیز محروم شدند.

- ممنون حاج آقا 

برداشتی از کتاب: فروغ ولایت، «تاریخ تحلیلی زندگانی امیرمومنان علی علیه‌السلام»، (مشخصات فدک)، تألیف: آیت الله العظمی جعفر سبحانی