چهار رویکرد در قبال این نگرانیها
برای رفع این نگرانیها چه باید کرد؟ چهار رویکرد عمده به این سؤال مهم و اساسی میتوان مشاهده کرد:
۱ ـ اظهار ناتوانی: گروهی علیرغم اینکه میدانند این موضوع بسیار مهم است؛ اما از پاسخ به آن اظهار عجز کردهاند. نیل پستمن، یکی از اینهاست. او می گوید: «هرگز تصور نمیکردم به معضل و مسئلهای برخورد کنم و آن را طراحی و موشکافی کنم؛ ولی مجبور به اعتراف گردم که قدرت و توان من برای یافتن راه و چاره از حد همان تشخیص موضوع فراتر نمیرود. احساس درد و بیچارگی نیز از همین نشئت میگیرد.» در کشور ما هم برخی افراد تلویحاً همین را میگویند.
۲ ـ ایجاد محدودیتها: این محدودیتها میتواند سخت افزاری و یا نرمافزاری باشد؛ مثلاً استفاده از تجهیزاتی که به طور خودکار برنامههای تلویزیونی را کنترل و صحنههای مبتذل آن را سانسور کند، راه حلی است که در ژاپن و برخی دیگر از کشورها مدتی مورد بحث بود. کنترل زمان پخش برنامهها هم یکی دیگر از این محدودیتهاست؛ یعنی برنامههایی که برای کودکان مناسب نیست، در ساعات پایانی شب پخش شود. بالا بردن هزینه استفاده از برنامههای نامناسب برای کاهش بینندگان و حذف برنامهها و صحنههای نامناسب نیز برخی از این راه حلهاست.
۳ ـ آموزش سواد رسانه: گروهی بر این باور هستند که آموزش رسانه کمک زیادی به کاهش آسیبهای رسانه نموده و افزایش استفاده از ظرفیتهای رسانه را به دنبال خواهد داشت. لیویس، یکی از افراد این گروه است. وی میگوید اگر قرار باشد به یک چیز اعتقاد داشته باشیم، آن یک چیز آموزش خواهد بود.
۴ ـ توجه به توصیههای اسلامی: خوشبختانه قرآن کریم و روایات اهلبیت (علیهمالسلام) به نکات ظریف و دقیقی در مورد تعامل با پیامها اشاره کردهاند، نکاتی که امروز هم میتواند راهگشا باشد. آموزش رسانه در کنار توجه به توصیههای اسلامی میتواند رویکرد جدیدی به سواد رسانه داشته باشد و آرامش را جایگزین نگرانی کند. متأسفانه در کشور ما کسانی هستند که بیشتر روی ناتوانی تأکید دارند. این افراد مستقیم و غیر مستقیم میگویند کاری نمیشود انجام داد و باید تسلیم وضعیت موجود شد.
این نظر درست نیست. بر فرض که به لحاظ سخت افزاری امکان ایجاد محدودیت وجود نداشته باشد، آیا از آموزش فرزندانمان هم ناتوانیم؟ آیا نمیتوانیم به دانش آموزان، دانشجویان، والدین و زوجهای جوان، رسانه را آموزش داد؟ اگر نمیتوانیم جلوی ماهواره را بگیریم، آیا از آگاه کردن نسل جوان هم عاجزیم؟ اگر این توانایی را داریم؛ چرا اقدام نمیکنیم؟