- حاج آقا «سجده» چه معنا و مفهومی دارد؟

- از نظر اسلام سجده برای خداوند مهم‌ترین عبادت یا از مهم‌ترین عبادات است. انسان در حال سجده از هر حال دیگر به خدا نزدیک‌تر است. پیشوایان دینی سجده‌های طولانی داشتند، سجده‌های طولانی برای خدا، روح و جان انسان را پرورش می‌دهد و بارزترین نشانه عبودیّت و خضوع در پیشگاه پروردگار است. از ممتازترین مصادیق سجده، سجده در هر رکعت نماز، سجده شکر، سجده‌های واجب و مستحب تلاوت قرآن است. انسان در حال سجده، جز خدا را فراموش می‌کند و خود را به او بسیار نزدیک می‌بیند. استادان سیر، سلوک، عرفان و معلّمان اخلاق بر سجده تأکید فراوان دارند. در حدیث است که هیچ کار انسان برای شیطان ناراحت‌کننده‌تر از سجده نیست.

- سجده فقط برای خدا جایز است؟

- بله. سجده فقط برای ذات پاک خداوند واحد یکتا جایز است؛ زیرا سجده نهایت خضوع و مصداق بارز پرستش است و عبودیّت مخصوص خداست. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْض» یعنی هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است به خدا سجده می‌کند. «توحید در عبادت» یعنی پرستش مخصوص خداست و پرستش غیر خدا از شاخه‌های شرک است. آنچه به عنوان سجده فرشتگان برای آدم و سجده یعقوب، همسر و فرزندانش برای یوسف در قرآن آمده است، به معنای احترام، تعظیم و تکریم است، نه سجده به معنای پرستش.

- به چه چیزهایی می‌توان سجده کرد؟

- پیروان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) متّفقاً بر این عقیده هستند که فقط بر زمین می‌توان سجده کرد، البتّه بر آنچه از زمین می‌روید نیز می‌توان سجده کرد، به شرط آنکه خوردنی و پوشیدنی نباشد؛ مانند برگ، چوب درختان، حصیر، بوریا و امثال آنها؛ لذا شیعیان در مسجد الحرام و مسجد پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) بر روی سنگ‌ها سجده می‌کنند و گاه حصیری همراه خود آورده و روی حصیر سجده می‌کنند. در حالی که فقهای اهل سنّت عموماً معتقد به جواز سجده بر همه چیز هستند. البتّه گروهی از آنان سجده بر آستین لباس یا گوشه عمامه و مانند آن را استثنا کرده و جایز ندانسته‌اند. 

- چه دلیلی برای سجده بر زمین وجود دارد؟

- پیروان اهل بیت (علیهم السلام) برای اثبات وجوب سجده بر زمین به دلایل فراوانی مانند احادیث پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم)، سیره صحابه و روایات ائمه اهل بیت (علیهم السلام) استناد می‌کنند. از جمله اینکه پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «جُعِلَتْ لِیَ الأرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً» یعنی زمین برای من محلّ سجده و طهارت (تیمّم) قرار داده شده است. أبو هریره می‌گوید: «رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را در یک روز بارانی دیدم که بر زمین سجده می‌کردند و اثر آن بر پیشانی و بینی ایشان نمایان بود.»

- سیره «صحابه» و «تابعین» چگونه بود؟

- آنها هم بر زمین سجده می‌کردند. «جابر بن عبد الله انصاری» می‌گوید: «من با پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نماز ظهر می‌خواندم، مقداری از سنگریزه‌ها را در یک کف دست می‌گرفتم و آن را از این دست به آن دست می‌کردم تا خنک شود و بر آن سجده کنم، این کار به خاطر شدّت گرما بود.» «انس بن مالک» می‌گوید: «ما در شدّت گرما در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بودیم، بعضی از ما سنگریزه را در دستش می‌گرفت تا خنک شود، سپس آن را بر زمین می‌نهاد و بر آن سجده می‌کرد». این تعابیر نشان از آن دارد که این کار در بین اصحاب معمول بوده است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «سجود جایز نیست، مگر بر زمین یا چیزی که از زمین می‌روید، مگر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها».

- پس شیعیان به سنت نبوی (صلی الله علیه وآله وسلم) عمل می‌کنند؟

- بله. پیروان اهل بیت (علیهم السلام) به استناد روایات رسول خدا، ائمّه اهل بیت (علیهم السلام) و عمل صحابه، بر زمین سجده می‌کنند و در مساجد مفروش، قطعه خاکی به نام «مهر نماز» را روی فرش گذارده و بر آن سجده می‌نمایند تا پیشانی که اشرف اعضای بدن انسان است، در پیشگاه خداوند به خاک ساییده شده و نهایت تواضع در پیشگاه الهی به عمل آید. گاه این قطعه خاک را از تربت شهیدان انتخاب می‌کنند که یادآور جان‌فشانی‌های آن‌ها در راه خداست و موجب حضور قلب بیشتری در نماز می‌شود. تربت شهیدان کربلا را بر دیگران ترجیح می‌دهند؛ ولی نه همیشه مقیّد به تربت هستند و نه خاک؛ بلکه بر سنگ‌فرش‌های مساجد نیز سجده می‌کنند. سجده بر زمین سنت است که برخی فقهای مذاهب آن را بدعت می‌نامند، در حالی که سزاست آن‌ها نیز این سنّت نبوی (صلی الله علیه وآله وسلم) را احیا کرده و بدان عمل کنند، چرا که سجده بر زمین، نهایت خضوع در پیشگاه الهی بوده و با حقیقت سجده سازگارتر است.

- ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: شیعه پاسخ می‌دهد. «تحقیقی در مورد ده مسئله مهم مورد بحث میان پیروان اهل بیت (علیهم السلام) و اهل سنت»، (سجده بر زمین)، تالیف: آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی