جنگی که در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ به ملت ایران تحمیل شد، گرچه در ظاهر از سوی عراق آغاز گردید؛ اما در واقع یک جنگ جهانی بود و صدام آن جنگ را به نیابت از قدرت‌های جهانی علیه ایران دنبال می‌کرد. قدرت‌های جهانی نیز اهداف اساسی و راهبردی در این جنگ داشتند؛ از جمله شکست انقلاب اسلامی، ساقط کردن جمهوری اسلامی و کوچک‌سازی ایران که سه هدف اصلی و سه‌گانه این جنگ به شمار می‌رفتند.

در موضوع کوچک‌سازی ایران، جدا شدن خوزستان از ایران و الحاق آن به عراق، یکی از اهداف قطعی متجاوز بود و صدام نیز اگرچه تحریک شده و پذیرفته بود به نیابت از قدرت‌های جهانی، جنگ را بر ملت ایران تحمیل کند، یکی از اهدافش الحاق بخش‌هایی از ایران، از جمله خوزستان که منطقه‌ای پر منابع و ذخایر نفتی است، به خاک عراق بود.

خرمشهر در دو مقطع، نقش اساسی در دفاع مقدس ایفا کرد: نخست، در مرحله مقاومت حدوداً ۴۰ روزه که مردان، زنان و فرزندان خرمشهری با همکاری افرادی که به این شهر آمده بودند، مقاومتی حماسی و جانانه را رقم زدند و تمامی محاسبات ارتش بعثی را بر هم ریختند، چرا که صدام گمان می‌کرد با راهبُرد جنگ برق‌آسا می‌تواند شهرهای ایران را یکی پس از دیگری تصرف کند و به تهران برسد.

صدام رؤیای آن را در سر داشت که ظرف دو ماه به تهران برسد؛ اما مقاومت مردان و زنان خرمشهری، تمامی محاسبات صدام را بر هم زد و اساساً مسیر جنگ تغییر کرد.

مقطع دیگر، آزادسازی خرمشهر بود. بعثی‌ها پس از آنکه نتوانستند در همان ماه‌های اول به اهدافشان برسند، از سال دوم شروع به تحکیم مواضع در برخی مناطق کردند؛ از جمله در خونین شهر که در اشغال آن‌ها بود. خرمشهر را به دژ تسخیرناپذیر تبدیل کردند به گونه‌ای که متوجه شدند روزی این جنگ را باید با مذاکره با جمهوری اسلامی به پایان برسانند.

یعنی در حالی که صدام تصور ساقط کردن جمهوری اسلامی را داشت؛ اما پس از ناکامی در تحقق این اهداف، می‌دانست ناگزیر روزی باید پای میز مذاکره با جمهوری اسلامی ایران بنشیند. بر همین اساس، برای در اختیار داشتن امتیازاتی صدام تصور می‌کرد این امتیازات می‌تواند نگه‌داشتن مناطق اساسی و راهبردی از ایران را همچنان در دست نیروهای عراقی حفظ کند که یکی از مهم‌ترین این مناطق بود. خرمشهر با مجموعه‌ای از امکانات، نیروها و تجهیزات، به دژ تسخیرناپذیر تبدیل شده بود.

بر همین اساس زمانی که جمهوری اسلامی ایران بحث آزادسازی خرمشهر را مطرح کرد، صدام حسین با صراحت گفت اگر ایرانیان بتوانند خرمشهر را با عملیات نظامی باز پس بگیرند، من کلید بصره را به آن‌ها خواهم داد؛ چرا که اطمینان داشت چنین اتفاقی رخ نخواهد داد. اما در نهایت، رزمندگان اسلام با طراحی و اعتقاد به نصرت الهی، عملیات بیت‌المقدس را در اردیبهشت ۱۳۶۱ طراحی کردند و طی چند مرحله و شبانه‌روز نبرد، موفق به آزادسازی خرمشهر شدند.

آمارها نشان می‌دهد ارتش عراق چه حجمی از نیرو را برای حفظ خرمشهر به‌کار گرفته بود؛ به‌طوری که در عملیات بیت‌المقدس که نتیجه آن در سوم خرداد ۱۳۶۱ رقم خورد، ۱۶هزار و ۵۰۰ نفر از نیروهای عراقی کشته و زخمی شدند و ۱۹ هزار نفر نیز به اسارت درآمدند. در مجموع حدود ۳۵ هزار و ۵۰۰ نفر در یک جغرافیای محدود، حفاظت از خرمشهر را بر عهده داشتند تا مانع بازپس‌گیری آن توسط ایران شوند. علاوه بر این، تعداد قابل توجهی هواپیما، بالگَرد، توپ، تانک و دیگر ادوات نظامی بعثی‌ها منهدم شد و از بین رفت.

بنابراین، آزادسازی خرمشهر نقطه عطفی در تاریخ این سرزمین و دفاع مقدس محسوب می‌شود. سوم خرداد سالروز خلق حماسه‌ای بزرگ و ماندگار در تاریخ ملت ایران است و حماسه سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر را باید تبلور ایثار و فداکاری ملی دانست؛ زیرا کسانی که در آزادسازی خرمشهر نقش داشتند، از سراسر کشور به این منطقه رفته بودند و در یگان‌ها، لشکرها و تیپ‌های مختلف ایفای نقش می‌کردند؛ به این معنا که مردم ایران از سراسر کشور در آزادسازی خرمشهر ایفای نقش داشتند و این یک فداکاری ملی بود.

خرمشهر با عملیاتی علوی و با روحیه‌ای عاشورایی آزاد شد. آنچه عامل اصلی قدرت و توان نظامی رزمندگان ما بود، ایمان و اخلاص آنان بود که منجر به آزادی خرمشهر گردید؛ به این معنا که بدون نصرت الهی، آزادسازی خرمشهر ممکن نبود و رزمندگان اسلام نیز به این نصرت، باور و اعتقادی راسخ داشتند.

بر همین اساس حضرت امام آن جمله کوتاه و معنادار را در پیامشان به مناسبت آزادی خرمشهر صادر کردند و بیان فرمودند که: «خرمشهر را خدا آزاد کرد». شایان ذکر است که جمله «خرمشهر را خدا آزاد کرد» برای نخستین بار در خود خرمشهر و بلافاصله پس از ورود نیروهای سپاه به این شهر، توسط شهید بزرگوار سردار حاج احمد کاظمی، فرمانده وقت لشکر ۸ نجف بیان شد که از اولین افرادی بود که وارد خرمشهر شد.

پشت بی‌سیم وقتی به فرماندهان در قرارگاه در حال گزارش دادن است، با صدای بلند اعلام می‌کند که خرمشهر را خدا آزاد کرد؛ لذا آزادسازی خرمشهر چیزی شبیه به یک معجزه است و باید در ادبیات خود بیاوریم که سوم خرداد روز معجزه الهی برای آزادسازی خرمشهر است.