محمد بن محمد بن حسن طوسي، معروف به خواجه نصير‌الدين طوسي، محقق طوسي و ملقب به «استاد البشر»، «افضل علما»، «سلطان فقها»، «سرآمد علم»، «اعلم نويسندگان»، «عقل حادي عشر» و «معلم ثالث»، در سال 597 هجري قمري در طوس متولد شد. پدرش شيخ وجيه‌الدين که از علماء شهر قم بود، به همراه خانواده به شوق زيارت امام رضا (عليه‌السلام)، به مشهد عزيمت نمود و پس از زيارت در هنگام بازگشت به وطن، به علت بيماري همسرش در يكي از محله‌هاي شهر طوس ساكن شد. خواجه نصير، در همان شهر به دنيا آمد و پدرش او را «محمد» ناميد.

خواجه نصير به تحصيل دانش علاقه زيادي داشت. وي در شهر طوس و در ايام کودکي، علوم ديني و علوم عملي (اخلاق، قرآن، صرف و نحو و فقه) را زير نظر پدرش و منطق و حکمت را نزد دايي خود آموخت و در محضر «کمال‌الدين محمد حاسب» که از دانشوران نامى در رياضيات بود، به تحصيل پرداخت. او در شهر طوس و به دست استادش «نصيرالدين عبدالله بن حمزه» لباس عالمان دين را بر تن کرد و از طرف استادش به «نصيرالدين» لقب گرفت.

خواجه نصيرالدين در دوران حيات خويش، به رغم آشوب و حوادث مخاطره‌انگيز و فشارهاي سياسي، اجتماعي و نظامي آن عصر، توانست حدود يکصد و نود کتاب و رساله علمي در موضوعات متفاوت به رشته تحرير درآورد. برخي از آثارش عبارت‌اند از:

تجريد الاعتقاد، که در موضوع کلام نگاشته شده و به دليل اهميت فوق‌العاده آن مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و شرح‌هاي بسياري پيرامون آن نوشته شده است.

شرح اشارات، اين کتاب شرحي بر اشارات بوعلي سينا است. قواعد العقايد، در موضوع اصول عقايد. اخلاق ناصري؛ اوصاف الاشراف؛ تحرير اقليدس؛ تحرير مجسطي؛ اساس الاقتباس؛ زيج ايلخاني؛ اثبات الجواهر؛ اثبات اللوح المحفوظ؛ اشکال الکرويه؛ شرح اصول کافي؛ رساله‌اي در کليات طب؛ تجريد الهندسه. و ده‌ها کتاب و رساله علمي ديگر.

خواجه حدود 26 سال در قلعه‌هاي اسماعيليه به سر برد و در اين مدت دست به تاليف و تحرير کتاب‌هاي متعددي زد. خواجه در اين دوره از زندگي پر ماجراي خويش از کتابخانه‌هاي غني اسماعيليان بهره فراوان برد و به علت نبوغ فکري، معروف و سرشناس گشت.

وي در تاريخ 18 ذي‌حجه سال 673 هجري قمري در بغداد دار فاني را وداع گفت. مراسم تشييع جنازه او با حضور شماري از ارادتمندان و مشتاقانش به سوي آستان امام موسي کاظم (عليه‌السّلام) انجام گرفت.

هنگامي که مي‌خواستند قبري براي او حفر کنند به قبري از پيش ساخته برخوردند که تاريخ آماده شدن آن مصادف با تاريخ تولد خواجه بود. سرانجام پيکر مطهر اين دانشمند طوسي در همان قبر، به خاک سپرده شد.