- سلام بفرمایید. - حاج آقا چگونه باید مردم را به سوی خدا دعوت کرد؟

- قرآن کریم در پاسخ به این پرسش می‌فرماید: «ادْعُ إِلی سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِیَ أَحْسَنُ» یعنی مردم را با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن!

- از این آیه چه استفاده‌ای می‌شود؟

- سه قید «حکمتٰ»، «موعظه» و «مجادله» مربوط به طرز سخن گفتن است. خداوند رسول خود را مأمور کرد تا با این روش‌های سه گانه، مردم را به سوی او دعوت کند. هرچند که جدل به معنای اخصش دعوت به شمار نمی‌رود.

- منظور از حکمت چیست؟

- حکمت به معنای رسیدن به حق به وسیله علم و عقل است. حکمت حجتی است که نتیجه آن حق است، به گونه‌ای که هیچ شک، وهن، ابهام، خلل و سستی در آن راه نیابد.

- منظور از موعظه چیست؟

- موعظه یعنی حقیقت طوری بیان شود که قلب شنونده، نرم و از شنیدن آن رقت پیدا کرده و تسلیم گردد. موعظه با قید حسنه آمده و این دلالت بر آن دارد که بعضی از موعظه‌ها حسنه نیستند؛ بنابراین موعظه دارای دو قسم خوب و بد است. آنچه بدان اجازه داده شده موعظه خوب است، حُسن موعظه از جهت حُسن اثر آن در احیاء حق است و حُسن اثر وقتی است که واعظ خودش به آنچه موعظه می‌کند، عمل نماید.

- منظور از جدل چیست؟

- جدل، سخن گفتن از طریق نزاع و غلبه‌جویی است، بدون اینکه خاصیت روشنگری داشته باشد. خدای متعال، جدل را با قید احسن آورده است و این دلالت بر آن دارد که بعضی از جدل‌ها مورد رضای الهی نیستند. در جدل باید مراقبت نمود تا مخاطب به عناد و لجاجت نیفتاده و آتش غضبش شعله‌ور نگردد. اجتناب از بی‌عفتی در کلام و توهین به مقدسات مخاطب، پرهیز از فحش، ناسزا و هر نادانی دیگری، جزو الزامات جدال احسن است. چه اینکه این قبیل رفتارهای بی‌خردانه و گناه‌آلود، نه تنها موجب احیای حقی نمی‌شود؛ بلکه به طور طبیعی ممات حق و حیات باطل را به دنبال دارد. جدل بیشتر از موعظه به نیکویی نیاز دارد، به همین دلیل خداوند موعظه را با قید حَسن و جدل را با قید احسن آورده است.

- در چه مواقعی باید از حکمت، موعظه و جدل استفاده کرد؟

- آیه شریفه از این جهت که کجا باید از حکمت، موعظه و جدل استفاده کرد، ساکت است و این یعنی تشخیص آن بر عهده هادی و مبلغ است و می‌تواند حسب اقتضاء حال، هر کدام را که به زعم او از اثر بیشتری برخوردار باشد، به کار ببندد. ممکن است به هر سه آنها چنگ زند، یا به دو مورد آنها تمسک جوید و یا تنها به یکی اکتفا نماید. 

- ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: تفسیر المیزان، ج 12، (تفسیر آیه 125 سوره نحل)، تالیف: علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره)، ترجمه: آیت الله سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی ه‍م‍دان‍ی (ره)