- جهان در نظر انسان الهی، ماهیت «از اویی» دارد، به این معنی که واقعیت جهان مساوی است با «از او بودن»، واقعیت و ماهیت جهان عین «از اویی»، عین صدور، عین تعلّق، عین ربط و عین اضافه به «او» است و این است معنی و مفهوم «آفرینش» و اینکه جهان مخلوق و آفریده خداوند است.

- جهان تنها ماهیت از اویی دارد؟

- نه. جهان علاوه بر اینکه ماهیت «از اویی» دارد، ماهیت «به سوی اویی» هم دارد؛ بلکه این دو از یکدیگر تفکیک‌ناپذیرند. هستی از نقطهای که آغاز شده و تنزّل یافته، بار دیگر از خطّی دیگر به سوی همان نقطه صعود میکند و این سرّ معاد است که پیامبران بر شناخت و ایمان به آن تاکید می‌کنند. 

- چه قوانینی بر نظام جهان حاکم است؟

- این جهان، جهانی شاعر است و علاوه بر قوانین سخت و جامد مادّی، یک سلسله قوانین دیگر بر آن حکومت می‌کند. همان‌طوری که انسان از نظر مکانیسم بدنی ضوابط و قواعدی دارد، به علّت خاصّ جسمانی بیمار می‌گردد و با داروی مادّی معالجه میشود، در عین حال به حکم اینکه دارای روح، روان، فکر، اندیشه و استعداد تلقین‌پذیری است، روح جسم را تحت تأثیر قرار داده، قوانین خود را بر آن تحمیل میکند، علّت روانی سبب بیماری جسمی و یا موجب بهبود آن می‌شود. کلّ جهان نیز همین‌طور است؛ یک سلسله عامل‌ها، عمل‌ها و عکس‌العملها در جهان وجود دارد که حاکم بر قوانین سخت و جامد مادّی است و آن قوانین مولود روح جهان و قوای مدبّره آن است.

- چگونه این قوانین در جهان جاری می‌شود؟

- جهانی که در جهان‌بینی الهی ارائه میشود، یک کلّ تجزیه‌ناپذیر است، همه اجزاء و ابعادش مانند اعضا و اجزای یک پیکر، به یکدیگر پیوسته است و مجموعاً یک «واحد» را تشکیل می‌دهد. طبق این جهان‌بینی اراده خداوند و قضا و قدر الهی، جهان را به صورت یک نظام با یک سلسله قوانین و سنن آفریده است و قضا و قدر الهی هر چیز را تنها از مجرای علل و اسباب معین خودش ایجاب میکند.

- جهان چه نسبتی با انسان دارد؟

- جهان نسبت به نیکی و بدی انسان بی‌تفاوت نیست؛ به حمایت نیکان، حق‌جویان و حق پویان بر میخیزد و باطل‌گرایان را به دست نابودی میسپارد. راز دعا و استجابت دعا نیز در این خصلت جهان نهفته است. 

- انسان در این جهان‌بینی چکاره است؟

انسان در این جهان‌بینی به حکم اینکه از - یک جوهر ماورائی روحی برخوردار است، دارای اراده و آزادی‌ای است که میتواند خود را از جبر محیط، اجتماع و طبیعت حیوانی خود تا حدود زیادی رها سازد، به همین دلیل مسئول خویش و جامعه خویش است. 

- ممنون حاج آقا 

برداشتی از کتاب: جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی، (جهانی که انسان الهی می‌بیند.)، تالیف: متفکر شهید استاد مرتضی مطهری (ره)