- سلام بفرمایید.

- حاج آقا «توحید مفضّل» چه کتابی است؟

- توحید مفضّل کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق (علیه السلام) که آن را در چهار جلسه بر «مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی» املا کردند. 

- چه شد که امام این حدیث طولانی را بر مفضّل بیان کردند؟

- مفضّل روزی در مسجد مدینه کنار قبر مطهر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نشسته بودند که ناگهان «ابن ابو العوجاء» زندیق و یارانش وارد شدند و در کناری نشسته، شروع به کفرگویی کردند. یکی از آنها گفت: این مردی که اینجا خوابیده، عجب نابغهای بود! خودش هم به آن خدایی که می‌گفت، اعتقادی نداشت؛ ولی برای این که طرح‌های اصلاحی خود را پیش ببرد، ناچار این مسئله را مطرح کرد. مفضّل که حرف‌های آنها را می‌شنید، طاقت نیاورد، عصبانی شد و شروع به فحاشی کرد. آنها گفتند: تو که از اتباع امام جعفر صادق (علیه السلام) هستی بدان، ما در حضور او بالاتر از این حرف‌ها را می‌گوییم؛ اما او نه تنها عصبانی نمی‌شود؛ بلکه آن‌چنان گوش می‌کند که اول فکر می‌کنیم به حرف‌های ما معتقد شده است. اما وقتی که حرف‌هایمان تمام شد، آنها را یکی‌یکی رد می‌کند. پس از آن مفضّل با عصبانیت خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید و از حضور مادی‌گراها در مسجد پیغمبر شکایت کرد. امام او را آرام کرده، فرمودند: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از حکمت خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم. مفضّل فردا صبح با قلم و کاغذ به خدمت امام رسید و امام معارفی را به او انشاء کردند که آن معارف به توحید مفضّل شهرت یافت.

- امام در توحید مفضّل از چه چیزهایی بحث می‌کند؟

- امام به ترتیب در مجلس اول از کیفیت آفرینش جهان، در مجلس دوم از شگفتی‌های موجود در حیوانات، در مجلس سوم از اسرار کائنات و خلقت آسمان و زمین و در مجلس چهارم از حکمت مصائب، سختی‌ها، مرگ و فنا سخن می‌گویند.

- زندیق‌ها چه طرز تفکری داشتند؟

- زنادقه عده‌ای بودند که خدا را قبول نداشتند؛ اما آزادانه در مسجد مدینه می‌نشستند و حرف‌هایشان را میزدند. البته آزادی بیان عقیده تنها منحصر به آنها نبود، مسیحی‌ها، یهودی‌ها، جاثلیق، صائبی‌ها، مجوسی‌ها، زردشتی‌ها و هر گروهی که برای خودشان افکار و عقایدی داشتند، آزادانه آنها را با دیگران در میان می‌گذاشتند.

- این اندازه از آزادی عقیده شگفت‌آور است؟

- مسلمین علاوه بر ایجاد فضای مناسب برای ارائه افکار مختلف، در پاسداری از افکار نحله‌های مختلف فکری و بخصوص مادّیین نقش ممتازی داشتند. مادّیین اگر کتاب‌هایی داشته یا نوشته بودند، کتاب‌هایشان از بین رفته بود، چون کسی نبود که از کتاب‌های آنها محافظت کند؛ ولی وقتی افکارشان را با علمای اسلام در میان گذاشته و با آنها به مباحثه پرداختند، علما گفتهها و نوشته‌های آنها را در کتاب‌های خود ثبت کرده و به نسل‌های آینده منتقل کردند. مثلاً کتاب «الاحتجاج»  طبرسی مشتمل بر احتجاجات و مناظرات معصومین (علیهم السلام) و بزرگان شیعه با مخالفان، در موضوعات مختلف دینی است.

- این مقدار از آزادی عقیده، اسلام را تهدید نمی‌کند؟

- نه تنها تهدید نمی‌کند؛ بلکه به دلیل همین آزادی‌ها بود که اسلام توانست باقی بماند. اگر در صدر اسلام، تا کسی می‌گفت من خدا را قبول ندارم، با او برخورد می‌کردند، امروز دیگر اسلامی وجود نداشت. اسلام به این دلیل باقی مانده است که با شجاعت و صراحت با افکار مختلف مواجه شده است.

- ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: آینده انقلاب اسلامی ایران، (آزادی بحث در تاریخ اسلام)، تالیف: متفکر شهید استاد مرتضی مطهری (ره)