رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم):  هر کس برادر دینی خود را خالصانه دیدار کند، خدای متعال به او می‌فرماید: تو مهمان و زائر منی، پذیرایی از تو بر عهده من است و من به خاطر اینکه برادر دینی‌ات را دوست می‌داری، بهشت را بر تو واجب ساختم.  (وسائل الشیعه، ج 10، ص 457)

انسان و سلوک معنوی

1 شهريور, 1403 - 16:58 dehghani

 توبه از گناهان و غفلت‌ها است. علامه فیض کاشانی می‌نویسد: توبه از گناه و بازگشت به سوی ستارالعیوب و علام‌الغیوب، آغاز راه سالکین و سرمایه پیروزمندان و نخستین گام مریدان و کلید علاقه‌مندان و مطلع برگزیدگان و برگزیده مقربان است.

سالک معنوی باید به نفس خویش در مورد اعضاء هفت‌گانه؛ یعنی چشم و گوش و زبان و دست و پا و شکم و فرج، سفارش کند و بگوید: این‌ها خدمتگزاران تو، و سر بر فرمان تو دارند. آیا می‌دانی جهنم هفت در دارد و از هر دری، گروه خاصی از مردم وارد می‌شوند؟ 

علی شیرازی

سلوک معنوی، حرکت و صیرورت باطنی در جهت تقرب به خداوند و در نهایت، وصول به حقّ و فنای در حق است.
۱. یقظه، اولین گام سلوک معنوی است که در مقابل غفلت قرار دارد و لازمه رسیدن به مقام توبه است.
۲.‌ دومین گام در سلوک معنوی، توبه از گناهان و غفلت‌ها است.
علامه فیض کاشانی می‌نویسد: توبه از گناه و بازگشت به سوی ستارالعیوب و علام‌الغیوب، آغاز راه سالکین و سرمایه پیروزمندان و نخستین گام مریدان و کلید علاقه‌مندان و مطلع برگزیدگان و برگزیده مقربان است.
امام سجاد (علیه السلام) می‌فرمایند: إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ؛ معبود من! تو کسی هستی که به روی بندگانت، دری از عفو و بخشش گشوده‌ای و نامش را توبه نهاده‌ای، فَقُلْتَ؛ و فرموده‌ای: تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً؛ به سوی خدا باز گردید و توبه کنید، توبه خالص.
البته توبه، مراحلی دارد که به آن اشاره می‌کنیم:
مرحله اول: توبه از کفر به ایمان،
مرحله دوم: توبه از ایمان تقلیدی یا ایمان سست، به ایمان تحقیقی و محکم،
مرحله سوم: توبه از گناهان کبیره،
مرحله چهارم: توبه از گناهان صغیره،
مرحله پنجم: توبه از فکر گناه، هر چند آلوده به گناه نشود.
۳. سومین گام در سلوک معنوی، مشارطه است. منظور از آن، شرط کردن با نفس خویش است. علمای اخلاق بهترین وقت مشارطه را بعد از فراغت از نماز صبح و نورانیت به انوار این عبادت بزرگ دانسته‌اند.
امام سجاد (علیه السلام) در دعای ۳۱ صحیفه سجادیه آورده‌اند: وَ لَک یا رَبِّ شَرْطِی أَلاَّ أَعُودَ فِی مَکرُوهِک وَ ضَمَانِی أَنْ لاَ أَرْجِعَ فِی مَذْمُومِک وَ عَهْدِی أَنْ أَهْجُرَ جَمِیعَ مَعَاصِیک؛ پروردگارا! شرطی در پیشگاه تو کرده‌ام که به آنچه دوست نداری، باز نگردم، و تضمین می‌کنم به سراغ آنچه را تو مذمت کرده‌ای، نروم و عهد می‌کنم که از جمیع گناهانت دوری گزینم.
سالک معنوی باید به نفس خویش در مورد اعضاء هفت‌گانه؛ یعنی چشم و گوش و زبان و دست و پا و شکم و فرج، سفارش کند و بگوید: این‌ها خدمتگزاران تو، و سر بر فرمان تو دارند. آیا می‌دانی جهنم هفت در دارد و از هر دری، گروه خاصی از مردم وارد می‌شوند؟ 
آیا می‌دانی که این درهای هفتگانه، برای کسانی است که با این اعضای هفتگانه عصیان کنند؟ بیا و با کنترل دقیق این اعضاء، درهای دوزخ را به روی خود ببند، و درهای بهشت را به روی خود بگشا!
۴. چهارمین گام در سلوک معنوی، مراقبه است؛ یعنی انسان بعد از عهد و پیمان با خویش، برای اطاعت فرمان الهی و پرهیز از گناه، باید مراقب پاکی خویش باشد. این مراقبت از درون می‌جوشد. به همین دلیل، تاثیر آن، بسیار زیاد، و نقش آن فوق‌العاده مهم است. اگر از مراقبه غفلت کنیم، ممکن است تمام شرط و پیمان‌ها به هم بریزد.
امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: یَنبَغِي أن یکونَ الرجُلُ مُهَيمِنا عَلی نَفسِهِ، مُراقِبا قَلبَهُ حافِظا لِسانَهُ؛ سزاوار است انسان بر خویشتن مسلط و همیشه مراقب قلب خود و نگاهدار زبان خویش باشد.
۵. پنجمین گامی که علمای اخلاق در سلوک معنوی ذکر کرده‌اند، محاسبه است. مراد این است که هر کس در پایان هر سال، یا ماه و هفته و یا در پایان هر روز، به محاسبه کارهای خویشتن بپردازد، و عملکرد خود را در زمینه خوبی‌ها و بدی‌ها، اطاعت و عصیان، خداپرستی و هواپرستی، دقیقاً مورد محاسبه قرار دهد.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: حاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا، و زِنوها قَبلَ أنْ تُوزَنوا؛ خویشتن را محاسبه کنید، پیش از آنکه به حساب شما برسند و خویش را وزن کنید، قبل از آن که شما را وزن کنند.
امام کاظم (علیه السلام) به هشام فرمودند: لَیس مِنّا مَن لَم یُحاسِبْ نَفْسَهُ فی کُلِّ یَومٍ؛ کسی که هر روز به حساب خویش نرسد، از ما نیست.
افرادی که اهل محاسبه نفس نیستند، از پیروان راستین اهل بیت (علیهم السلام) محسوب نمی‌شوند.
۶. ششمین گام در سلوک معنوی که بعد از «محاسبه» انجام می‌گیرد، معاتبه و معاقبه؛ یعنی سرزنش و مجازات نفس است در برابر خطاها و خلاف‌هایی که از انسان سرزده است.
۷. امام خمینی (ره) می‌فرمایند: غایت سلوک، تخلیه نفس از غیر حق و آراستن آن به تجلیات اسمائی و ذاتی است. 
به باور ایشان، تا نفس صفای باطنی پیدا نکند، محل تجلیات اسماء و صفات و معرفت حقیقی واقع نمی‌شود و به کمال معرفت نمی‌رسد. چنان‌که معرفت الهی نیز خود، مقدمه حقیقت توحید است که نهایت سیر سالکان می‌باشد.
افراد با سیر و سلوک معنوی به کمالاتی دست می‌یابند که به برخی از آن اشاره می‌کنیم:
۱. از دام و تیررس شیطان رها می‌گردند،
۲. انسان می‌شوند،
۳. با آرامش زندگی می‌کنند،
۴. به «تفسیر صحیح هستی» می‌رسند،
۵. با افراد پاک همجوار می‌شوند،
۶. به قرب الهی راه می‌یابند،
۷. به هدف آفرینش، تحقق می‌بخشند.
نویسنده: 
علی شیرازی
دسته بندی مطالب: 
جوان