ترنج، تصویر جامع و مانعی از حرکت و سیر انسان به سوی خداوند است. ترنج و شمسه، کلیتی از نظام شکل یافته و هماهنگ در اسلیمی و اشکال هندسی هستند. این دو نما، بیانگر دو کانون از روح انسان‌اند. یکی با نظم شگرف جذبه و عشق و عرفان و دیگری نظمی آمیخته با درک و عقل و منطق، هنگامی که این دو نما با هم تلفیق شوند، نقش واحدی را به وجود می‌آورد که عکسی از تمام زیبایی‌ها، جذابیت‌ها و علوم و فنون و حکمت و تصویری ناب از انسان کامل است.
ابتدای سال‌های ۴۰۰ تا ۴۵۰ هجری که بشر به هنر کاشی‌کاری دست یافته بود، از رنگ‌های آرام‌بخش آبی فیروزه‌ای و لاجوردی در کاشی بهره می‌برد که جزو رنگ‌هایی بودند که زیبایی و منحصربه‌فرد بودن یک سبک هنری را به رخ می‌کشید. در زمان هخامنشیان نیز از این هنر به عنوان نمایش کاخ‌ها و بنای تخت جمشید استفاده می‌کردند. به دلیل اینکه بیشتر آثار باقی مانده از کاشی‌کاری ایرانی به زمان بعد از ورود اسلام مربوط است.
آجرکاری تزیینی در دوره‌های اسلامی، شیوه‌ای از معماری است که تحت تأثیر فرهنگ اسلامی به وجود آمده و دارای چند ویژگی میباشد:
معماری جهان اسلام: همان‌گونه که از نام آن مشخص است این سبک از معماری، گستره‌ای از جهان می‌شود که با عنوان جهان اسلام شناخته شده است. معماری این کشورها تحت تأثیر ایدئولوژی اسلام، در طول زمانی مشخص قرار گرفته و به همین خاطر دارای برخی ویژگی‌های مشترک شده‌اند.
خطاطان، «خط ثلث» را مادر خطوط گفته‌اند. ثلث خطی است که از کوفی استخراج شده و ابداع آن را به ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی، معروف به ابن مقله که در قرن سوم هجری می‌‌زیسته است نسبت داده‌اند و بعد از آن ابن بواب، انواع گوناگون ثلث تزیینی را ابداع کرد و اوست که زیبایی و ظرافت را به این خط اضافه کرده است.
یکی از دلایلی که برای گذاشتن نام ثلث بر این نوع خوشنویسی آورده شده است، داشتن ۱/۳ سطح (خطوط مستقیم) و ۲/۳ دور (خطوط انتهایی) در داخل کلمات آن میباشد.
کاشی‌کاری معرق در دوره سلجوقی که متعلق به قرن چهارم هجری است، بیشتر خود را نمایان کرد. این هنر ادامه داشت تا اینکه در قرن هشتم پیشرفت زیادی در این زمینه شد و هنرمندان آثار زیبا و ظریفی را آفریدند. قرن نهم و دهم نیز از دورانی بودند که هنر کاشی‌کاری به صورت شرقی گسترش یافت و شهرهای یزد و اصفهان، سمرقند و هرات به عنوان شهرهای مهم هنر معرق‌کاری معروف شدند. البته اردبیل نیز به عنوان مرکز اصلی هنر کاشی‌کاری معرق نام گرفت که مسجد شیخ صفی و مسجد کبود تبریز از بازمانده‌های این هنر است.
هنر اسلامی به چه معناست. آیا بکار بردن هنر اسلامی از نظر نظریه و عمل ممکن است؟ هنر اسلامی از نامش مشخص است به هنری می‌گویند که پس از پیدایش اسلام بوجود آمده است. هنری که بر پایه‌ی باورها و اصول اسلامی است. شاید بارزترین ویژگی هنر اسلامی این باشد که در این هنر، مجسمه‌سازی و نقاشی صورت و در حالت کلی پرتره مجاز نمی‌باشد. توصیه‌ی دین اسلام این است که از نقاشی کردن و تصویر ساختن از آدم‌ها بر روی دیوارهای خانه و ساختمان‌های خود دوری کنید. به جای این طرح گل و گیاه، طبیعت، طرح‌های هندسی همچون شمسی، طرح خطیبی و دیگر طرح‌های هندسی در حد اعلی در هنر اسلامی به کار رفته‌اند.
خوشنویسی اسلامی، یک هنر سنتی است که غرق در تاریخ، فرهنگ و معنویت است. این شامل نوشتن دقیق و آگاهانه خط عربی، اغلب به صورت آیاتی از قرآن یا سایر متون مقدس است. هنر خوشنویسی برای قرن‌ها بخش مهمی از فرهنگ اسلامی بوده و برای زینت دادن همه چیز از معماری و منسوجات گرفته تا سفال و نسخ خطی استفاده می‌شده است.
