- سلام بفرمایید.

- حاج آقا «شُهَداءُ الفَضیلَة» چه کتابی است؟

- شهَداءُ الفَضیلَة تألیف «علامه عبدالحسین امینی» است. در این کتاب به شرح حال مختصر صد و سی نفر از علما و فقهای بزرگ شیعه که در راه نشر حقایق اسلامی به شهادت رسیده‌اند، پرداخته شده است. شهَداءُ الفَضیلَة با مقدمه «استاد شیخ محمد خلیل الزین عاملی» و تقریط «آیت‌الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی»، «آیت‌الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی قمی»، «آیت‌الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی» و «علامه محقق شیخ آقا بزرگ تهرانی» به عربی منتشر شده و با عنوان «شهیدان راه فضیلت» توسط «استاد جلال الدین فارسی» به فارسی ترجمه شده است.

- این تعداد همه علمای شهید را شامل می‌شود؟

- نه. صرفاً اعاظم شهدای روحانیت شیعه و شخصیت‌های برجسته آن‌ها را از قرن چهارم تا اوایل قرن چهاردهم در بر می‌گیرد. علامه به این دلیل که شرح حال شهدای قرون اول تا سوم توسط دیگران تألیف شده است، از پرداختن به آن‌ها خودداری کرده است. در این کتاب تتمه‌ای هم برای برخی اعصار نوشته شده و در آن به شرح حال برخی معارف و اعیان شهدای روحانیت شیعه که فاقد شهرت علمی بودند، پرداخته است.

- یعنی حتی به همه اعاظم شهدای روحانیت شیعه نیز نپرداخته است؟

- نه. علمایی که در جنگ‌ها، قتل‌عام‌ها و حوادث عمومی به شهادت رسیده‌اند، یا در جریان کشتارهای «حسن صباح» و حاکم تبهکار عثمانی در جبل عامل، فجایع وهابی‌ها، واقعه احمد پاشایی جزار در عامله یا حوادث خونین مشهد مقدس، کربلای معلی، جزیره بحرین، مسجد زکریای شهر حلب و... به خون خود غلتیدند یا شهدای گمنامی که هیچ ردی از آن‌ها در کتاب تاریخ ثبت نشده است، همه و همه جزو غایبان کتاب شهدای فضیلت هستند.

- سبک نگارش کتاب چگونه است؟

- مؤلف در ابتدا شرح حال و نسب هر یک از شهیدان را بیان کرده، سپس سایر حالاتشان را نگاشته است. آنگاه به ذکر خصوصیات مناسب و مفید شهید پرداخته و از جمله استادان، شاگردان، افکار علمی و اجتماعی‌شان را به اختصار بیان کرده است. نقل مشایخ روایت، اجازات اهل حدیث، فرزندان، نسل دانشمند آن‌ها و تألیفاتشان بر اهمیت این کتاب افزوده است. گروهی را نیز در پاورقی به مناسبت‌های مختلف معرفی کرده و این اثر را از فواید ارزشمند رجالی، تاریخی و ادبی برخوردار کرده است.

- این کتاب چه ویژگی‌های برجسته‌ای دارد؟

- مؤلف برای تدوین این اثر، نسخه‌های کمیاب کتابخانه‌های ایران و عراق را به دقت مورد بررسی قرار داده و سال‌هایی از عمر خود صرف آن کرده است تا اینکه توانسته اثری چنین بدیع، دارای سبک زیبا، با بیان لطیف و تعبیرات نیکو تألیف نماید. آثار ادبی منظومی نیز در کتاب آورده شده است. مدارک کتاب، نوعاً کتب تاریخ، رجال معتبر و معتمد فریقین است و چون شرح حال علمای شیعه در نظر رجالیون و مورخان شیعه بهتر آمده، به کتب آنان بیشتر استناد شده است.

- چرا علامه به نوشتن این کتاب اقدام کرد؟

- زمانی که استعمارگران با ترتیب دادن جنگ‌های جهانی در صدد برآمدند تا ملل اسلامی را مورد تجاوز قرار داده و جزو مستعمرات خود کنند، علامه با تألیف کتاب شریف شهداء الفضیلة، اسوه‌های بزرگ شجاعت و ایثار را در مقابل دیدگان مردم نهاد و آنان را به پایداری و استقامت فراخواند و روح هیجان دینی و از خود گذشتگی در راه حقایق آسمانی را در کالبد آن‌ها دمید. فرهنگ شهادت جزو امتیازات بزرگ شیعه است و علمای اسلام همواره پرچمدار آن بوده و صفحات تاریخ را با خون خویش رنگین کرده‌اند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند: «فَوقُ کُلِّ ذِی‌بِرٍ بِرٌّ حتّی یُقتلَ الرّجُلُ شهیداً فی سبیلِ الله» یعنی هر عمل نیکی، عملی نیکوتر از خود دارد، مگر شهادت در راه خدا که نیکوتر از آن عملی وجود ندارد. همچنین آن حضرت می‌فرمایند: «یوزَنُ مِدادُ العُلَماءِ و دَمُ الشُّهَداءِ، یَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلی دَمِ الشُّهَداءِ» یعنی مرکّب علما و خون شهدا با هم وزن می‌شود و کفه مرکّب علما بر خون شهدا سنگینی می‌کند. شهادت و علما هر کدام به تنهایی دارای جایگاه رفیع الهی هستند و وقتی این دو با هم جمع شوند، پهلو به آسمان می‌زنند. 

- ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: شهیدان راه فضیلت، تألیف: علامه عبدالحسین امینی (ره)، ترجمه: استاد جلال الدین فارسی