۳- نمایان کردن علاقه در خانواده

صمیمیت زندگی، به استحکام عشق و علاقه بر زندگی است و اگر عشق نباشد، زندگی جهنمی و بی‌روح خواهد شد. اظهار محبّت در خانواده میان زن و مرد و فرزندانشان، خانه را به بهشت تبدیل می‌نماید. چه جهنم‌های سوزانی که کمبود محبت و عاطفه فرزندان از جانب والدین است و در حسرت شنیدن عزیزم، تو را دوست دارم و... است و گرفتار کمبود محبّت می‌شوند. (محدثی، ۱۳۸۲ش، صص ۲۴۴-۲۴۵)

اگر نمایان کردن علاقه در خانواده به هر علتی ترک شود، باید خود را آماده رشد علف‌های هرز در کنار گل زندگی‌شان کنند. (رهبری، ۱۳۹۴، ص۶۲)

ما در سلوک و عمل خانواده حضرت علی (علیه‌السلام) باتوجه به آنچه در تاریخ و احادیث داریم، حتی یک مورد نیست که رفتار و برخوردها از محبت و علاقه و آنچه مورد رضای الهی است، خارج شده باشد. وجود نازنین حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) به قدری برای حضرت علی (علیه‌السلام) موجب خرسندی بود که حضرت علی (علیه‌السلام) در این زمینه فرمودند: «وَ لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان» (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴ و حسینی، ۱۳۹۷ش، شماره ۴۳۵ و ۴۳۶)؛ «من که به چهره زهرا نگاه می‌کردم، همین نگاه، هر گونه اندوه را از من برطرف می‌نمود.»

۴- پایبندی به تعهدات اخلاقی و اعتقادی

برای یک زندگی سالم با آسودگی خاطر، رعایت تناسب از نظر اهمیت‌های اخلاقی و اعتقادی، امری مبرهن است. اکثر افراد با انتخاب لباس خاص با توجه به این آیه «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن»[بقره: ۱۸۷] در واقع طرز تفکر خود را بروز می‌دهند و در صورت عدم سنخیت، سختی‌های بسیاری را با خود به همراه دارد. مولا علی (علیه‌السلام) در همین رابطه می‌فرمایند: «عَلَیْکُمْ بِالصَّفِیقِ مِنَ الثِّیَابِ فَإِنَّهُ مَنْ رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِینُه» (کمره‌ای، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۳)، «برشما باد پوشیدن لباس‌های ضخیم؛ زیرا کسی که جامه‌اش نازک باشد، دینش نازک شود.» از این رو عدم سازگاری بین همسران مانند لباس دائمی است، مشکلات روانی و انحرافات اخلاقی و اعتقادی را به دنبال دارد؛ لذا پیشوایان دینی، مبحث کفویت را مطرح نموده‌اند. (حسینی، ۱۳۹۷ش، شماره ۴۳۵ و ۴۳۶ و رهبری، ۱۳۹۴، ص۶۳)

۵- عدالت و منصف بودن در خانواده

دین اسلام بر رعایت انصاف و عدالت، تأکید بسیاری کرده و از هرگونه تبعیض و امتیاز نابجا نسبت به فرزندان، به شدّت منع کرده است. همین‌طور از فرق قائل شدن بین دختر و پسر و محبت بیش از حد به پسران که ریشه در جاهلیت دارد، پدر و مادر را آگاهی می‌دهد. امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «ان النبی «صلی الله علیه و اله» ابصر رجلا له ولدان فقبّل احدهما و ترک الاخر. فقال رسول‌الله (صلی الله علیه وآله وسلم): فهلّا و اسیت بینهما» (محمدی ری‌شهری، ۱۳۸۵ش، ح ۳۷۳، ص۲۳۶)، «پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) شخصی را دید که دو فرزند داشت. یکی را بوسید و دیگری را رها کرد. پیامبر فرمود: «چرا میان آنان یکسان عمل نکردی؟!» با توجه به این حدیث شریف، عدالت و انصاف حتی در محبت و بوسیدن باید رعایت گردد تا مانع از حسادت و کینه آن‌ها نسبت به همدیگر شود. (حسینی، ۱۳۹۷ش، شماره ۴۳۵ و ۴۳۶)

۶- مکالمات دوستانه و صمیمی

در خانواده‌های موفق، بستر لازم برای صحبت‌های شاد فراهم است. نگاه مثبت به مسائل، دادن فرصت اظهارنظر افراد خانواده و مهارت خوب گوش دادن بدون قضاوت و ارزیابی فوری، موجب رشد و احساس هویت و شخصیت خانواده را به دنبال دارد.

متأسفانه، با فراگیری فناوری، ارتباط کلامی خانواده به کمترین اندازه نزدیک می‌گردد. به عبارت بهتر، خانواده از حالت صمیمی و دوستانه، تبادل افکار و حل مسائل، به گذراندن اوقات در زیر یک سقف تبدیل شده است؛ بنابراین صحبت نمودن با تبسم باعث می‌شود تا شمیم دل‌انگیز دوستی، محیط خانواده را معطر کند. امام متقیان حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «أَجْمِلُوا فِی الْخِطَابِ تَسْمَعُوا جَمِیلَ الْجَوَاب»؛ «زیبا خطاب کنید، تا جواب زیبا بشنوید.» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶ش، ص۴۳۶ و رهبری، ۱۳۹۴، ص۷۴)

۷- فراگیری و افزودن معلومات در خانواده

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در قالب توصیه و فراگیری به امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه که شامل سفارش‌های جذاب و نکات اخلاقی - تربیتی است، به بیان و تصویر درستِ رابطه بین پدر با فرزندان که گل خوشبو خانواده هستند، می‌پردازد؛ بنابراین به موارد منحصر به فرد که از سوی والدین باید به فرزندان منتقل شود، اجمالا اشاره می‌کنیم.

امام (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «وَ أَنْ أَبْتَدِئَکَ بِتَعْلِیمِ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِیلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْکَامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِه...» (همان، ج۱، ص۲۱۹)؛ «ابتدا خواستم تو را به آموزش کتاب خدا و بیان آن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام آن آغاز کنم». از این جهت هر مربی و یا هر پدر مهربانی که واقعا دلسوز فرزند خود باشد، در گام اول و قبل از آلوده شدن درون، باید حقایق دین را به فرزندش بیاموزد و اگر این مهم را به تأخیر بیندازد، دل جوان به مسائل انحرافی آلوده می‌گردد و اصلاح کردن آن، زحمتی دوچندان می‌خواهد. (مصباح‌یزدی، ۱۳۷۹، ج۱، صص ۱۵۷-۱۵۸ و حسینی، ۱۳۹۷ش، شماره ۴۳۵ و ۴۳۶)

الف) نکات مهم آموزش و فراگیری در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه

اگر مبنای برجسته فرمایش‌های امام علی (علیه‌السلام) را در مورد آموزش و فراگیری فرزند جوان خویش امام مجتبی (علیه‌السلام) مورد توجه قرار دهیم، به این نکات کلی می‌رسیم:

۱- احترام به خویشاوندان (وَ أَکْرِمْ عَشِیرَتَک)

۲- بازبودن درب‌های توبه (و فتح لک باب المتاب)

۳- علت تأخیر در استجابت دعا (لِیَکُونَ ذَلِکَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ السَّائِل)

۴- موانع و آسیب دوستی (لَا خَیْرَ فِی مُعِینٍ مَهِینٍ وَ لَا فِی صَدِیقٍ ظَنِین)

۵- راه‌های مواجهه با سختی‌ها (فَاحْتَمَلُوا وَعْثَاءَ الطَّرِیقِ وَ فِرَاقَ الصَّدِیق)

۶- تسویف، آسیب موفقیت و غنیمت شمردن فرصت (بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ غُصَّه)

ب) زیاده‌روی و کوتاهی در آموزش و یادگیری فرزندان

امروزه اکثر خانواده‌ها در مسئله یادگیری فرزندان خویش، با اضطراب و زیاده‌روی و یا کوتاهی رو به رو هستند. خانواده‌ها معتقدند هرچه وسایل رفاه فرزندان را برآورده کنند، فرزندان شایسته و نیکو دارند؛ اما این تفکر، مدّت زیادی دوام ندارد و با چشم خود، بیننده سرکشی آن‌ها هستند؛ لذا با پیروی از فرمایشات نورانی و حکیمانه امام متقیان علی (علیه‌السلام) عرصه را برای بالندگی ثمره زندگی‌مان فراهم کنیم.

ادامه دارد...