- حاج آقا چه شد که امیرالمومنین علی (علیه السلام) «خطبه متقین» را ایراد کردند؟

- «همّام» که مردی عابد و از اصحاب امیرالمومنین علی (علیه السلام) بود، روزی به امام عرض کرد: ای امیرالمؤمنین! پرهیزکاران را برای من آن‌چنان وصف کن که گویا آنها را با چشم می‌بینم. امام در پاسخ درنگی کردند و فرمودند: «ای همّام! از خدا بترس و نیکوکار باش که خداوند با پرهیزکاران و نیکوکاران است». همّام به این پاسخ کوتاه قانع نشد و اصرار ورزید که بیشتر توضیح دهد. پس از آن، حضرت حمد و ثنای الهی را گفتند، بر رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) درود فرستادند و خطبه متقین را برای همّام بیان کردند.

- چرا نام این خطبه را متقین گذاشته‌اند؟

- این خطبه به اعتبار مضمون آنکه توصیف متقین و پرهیزکاران است، خطبه متقین نامیده شده است و به اعتبار نام همّام که درخواست کننده آن بوده است، «خطبه همّام» نامگذاری شده است.

- خطبه متقین دارای چه مضامینی است؟

- محور این خطبه توصیف حالات متقین و پرهیزکاران است. امیرالمومنین (علیه السلام) در توضیح این امر، رفتار فردی و اجتماعی، نحوه عبادت و نگاه متقین به خویشتن را ترسیم کرده و برخی از صفات آنها را ذکر می‌کنند. 

- چه صفاتی از متقین را ذکر می‌کند؟

- حضرت در توصیف متقین، به صفاتی چون تواضع و فروتنی، زهد و پارسایی، شب‌زنده‌داری، بردباری، خداترسی، دوراندیشی، نرم‌خویی، گمنامی، مهربانی، بی‌آزاری، فروتنی، میانه‌روی، امانت‌داری، خشوع در عبادت، ایمان همراه با یقین، دوری از سخن زشت، بدگمانی به خویشتن، گوش دادن به علم سودمند، تلاوت قرآن، چشم‌پوشی از گناه، امیدواری به خدا، فرو بردن خشم، شکرگزاری به درگاه الهی و... می‌پردازد. 

- استقبال از خطبه متقین چگونه بوده است؟

- خطبه متقین از جمله منابع مرجع و مورد استناد درباره اوصاف پرهیزگاران بوده و شرح‌ها و ترجمه‌های زیادی به زبان‌های مختلف برای آن نوشته شده است. تعدادی از شرح‌ها و ترجمه‌های فارسی آن عبارتند از: اوصاف متقین، شرح خطبه متقین، صفات متقین، متقین گل‌های سرسبد آفرینش، متقین...

ادامه در همین صفحه 

ادامه از همین صفحه

 (دریافتی از خطبه متقین نهج‌البلاغه)، نغمه الهی، آئینه پرهیزگاران، تنبیه العباد، درّ ثمین شرح خطبه همّام، شرح خطبه همّام، شرح منظوم خطبه همّام، نور الیقین، اوصاف پارسایان، از پارسایان برایم بگو، مثنوی پارسا نامه و...

- خطبه متقین رضایت همّام را فراهم کرد؟

- هنگامی که سخن امام به اینجا رسید که: «دوری متقین، از تکبّر و خودپسندی، و نزدیکی‌شان، از روی حیله و نیرنگ نیست.» همّام صیحه‌ای زد و بیهوش شد و جانش را به جان‌آفرین تسلیم کرد. پس از آن، حضرت فرمودند: «سوگند به خدا من از این پیش آمد بر او می‌ترسیدم.» سپس فرمود: «آیا پندهای رسا با آنان که پذیرنده آنند، چنین می‌کند؟» - ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳، (سیمای پرهیزکاران)، ترجمه: حجت‌الاسلام استاد محمد دشتی (ره)