- حاج آقا «الاحتجاج» چه کتابی است؟

- «الإحْتِجاجُ عَلی أهْلِ اللّجاج» به معنی دلیل آوردن بر مردم لجوج است. این اثر مشهور به «الاحتجاج» و «الاحتجاج طبرسی» کتابی کلامی و به زبان عربی است و توسط فقیه، محدث و متکلم شیعه «ابومنصور احمد بن علی بن ابی‌طالب طبرسی» از علمای ایرانی قرن ششم قمری تالیف شده است.

- چه ضرورتی مؤلف را به تالیف این کتاب واداشت؟

- برخی از شیعیان به گمان اینکه حضرات معصومین (علیهم السلام) از بحث، گفتگو و جدال احسن دوری گزیده و پیروانشان را نیز از آن نهی کرده‌اند، از مباحثه و مناظره با مخالفان، امتناع و اجتناب می‌کردند. مؤلف برای اینکه نشان دهد معصومین علیهم‌السلام خود با شیوه‌ای نیکو در فروع و اصول دین با مخالفان و اهل فضل گفتگو کرده و با آنها به مجادله می‌پرداختند و فحول شاگردان خویش را به مناظره تشویق و مامور می‌کردند و نیز برای اینکه اثبات کند ممنوعیت مباحثه با مخالفان تنها مشمول افراد ضعیف در مناظره بوده است، الاحتجاج را به رشته تحریر در آورد.

- روش مؤلف در الاحتجاج چگونه است؟

- مؤلف در این کتاب ضمن بیان عقاید شیعه از لسان معصومین (علیهم السلام)، شیوه بحث با مخالفین اعم از لجوجان و دیگران را یادآوری کرده و حسب آیه 125 سوره نحل که می‌فرماید: «ادعُ إِلیٰ سَبیلِ رَبِّكَ بِالحِكمَةِ وَالمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ ۖ وَجادِلهُم بِالَّتي هِيَ أَحسَنُ»؛ یعنی با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن!. روش صحیح احتجاج و مناظره با مخالفان را آموزش می‌دهد.

- ورود مؤلف به موضوع چگونه است؟

- مؤلف در مقدمه کتاب، فصلی را به آیاتی از قرآن کریم اختصاص داده که مفاد آنها این است که انبیا مامور به احتجاج با بدخواهان شده‌اند. فصول کتاب نیز مشتمل بر اخباری در فضیلت مدافعان بحاث دین خدا با دلایل و براهین متقن است. سپس به قسمتی از مجادلات رسول خدا و ائمه الهدی (علیهم السلام) پرداخته و گاهی به اقتضای حال در بین کلام آن بزرگواران، گفتار تنی چند از شیعیان را آورده است.   

- الاحتجاج از چه ارزش واعتباری برخوردار است؟

- الاحتجاج از کتب معتبر است و علما به آن اعتماد داشته، از آن به نیکی یاد کرده و روایات آن را نقل می‌کنند. این کتاب در طول قرن‌های متمادی همواره مرجعی مناسب و مورد اطمینان برای صاحبان فضل بوده و شرح‌هایی برای آن نوشته شده است.

- اسناد روایت‌های احتجاج چگونه است؟

- اسناد اخبار و روایات الاحتجاج به جز احادیث امام حسن عسکری (علیه السلام) به دلیل اجماع، عقل و تواتری که درباره آنها در کتب شیعه و سنی وجود دارد، آورده نشده است. احادیث امام حسن عسکری (علیه السلام) نیز هرچند در حد تواتر باقی احادیث نیست؛ اما از نظر محتوایی مانند آنهاست و اسناد آن صرفاً در اولین جزء آورده شده است. - ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: احتجاج، ج 1، (مقدمه)، تالیف: شیخ جلیل ابومنصور احمد بن علی بن ابیطالب طبرسی (ره)، ترجمه: بهزاد جعفری