1] در آغازین روزهای پس از پیروزی یک انقلاب، نظام جدید به طور طبیعی از انسجام و یکپارچگی مناسب در جهت اداره و کنترل امور برخوردار نیست. در چنین شرایطی از نخستین اقدامات نظام جدید انقلابی برای محافظت از انقلاب و سرکوب مخالفان خود، تشکیل «کمیته‌هایی» برای دست‌یابی به این هدف است. «انقلاب اسلامی ایران» هم به دلیل وقوع شتابان و پیروزی آن، به این‌گونه نهاد نیاز مبرم داشت؛ بنابراین ضرورت تشکیل این نهاد در آن برهه از زمان به دلیل فقدان آمادگی لازم از طرف نیروهای رسمی پلیس، یعنی شهربانی و ژاندارمری و اهمیت حفظ انقلاب اسلامی لازم بود. ازاین‌رو وجود «سازمانی منظم و متشکل» برای به‌عهده‌گرفتن این مسئولیت ضروری به نظر می‌رسید. این نهاد به‌صورت خودجوش به‌وسیله روحانیون متعهد، برخی از زندانیان سیاسی آزاد شده، استادان دانشگاه و دانشجویان، کارگران، کارمندان و همه افراد دلسوز انقلاب اسلامی تشکیل شد، این نهاد تا پایان سال ۱۳۷۰ در صحنه «امنیتی، سیاسی و اجتماعی» کشور نقش فعالی داشت. در این سال بنابر ضرورت‌های تشخیص‌داده‌شده و با تصویب مجلس شورای اسلامی، این نهاد انقلابی با شهربانی و ژاندارمری ادغام شد و نیروی انتظامی واحدی به نام «نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران» شکل گرفت.

۲] در واقع «کمیته‌ها» پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شکل‌گرفته بودند. به صورتی که در هر شهر و محله، تعدادی از طرف‌داران و هواداران انقلاب اسلامی، اطراف روحانی محل جمع شده و با استفاده از اسلحه‌هایی که از پادگان‌ها و اسلحه‌خانه‌ها به دست آورده بودند، تحرکاتی را علیه رژیم پهلوی شروع کرده بودند. هنوز انقلاب به پیروزی نهایی نرسیده بود که «کمیته‌های موقت» انقلاب تشکیل شد. از جمله کمیته‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، «کمیته استقبال» از امام خمینی (رحمت‌الله) را می‌توان نام برد. بدین ترتیب امام (رحمت‌الله) در فرمانی در (۲۳ بهمن ۱۳۵۷) این نهاد را تاسیس نمودند و آیت‌الله مهدوی کنی را به‌عنوان نخستین رییس «کمیته انقلاب اسلامی» انتخاب کردند. آیت‌الله مهدوی کنی درباره تشکیل کمیته انقلاب اسلامی در آن زمان گفت: «کمیته‌های انقلاب، اولین گروه‌های انقلابی و انتظامی بودند که به طور خودجوش تشکیل شدند و امام (رحمت‌الله علیه) با روشن‌بینی که داشتند، فرمودند: کمیته‌ها و کسانی که سلاح به دست گرفته‌اند در مساجد و غیر از آن تحت‌نظر «علمای اسلامی» فعالیت خود را شروع کنند. وی با بیان اینکه امام (رحمت‌الله) معجزاتی در انقلاب داشتند، گفت: تشکیل کمیته و پیشگیری از بسیاری اتفاقات، یکی از این «معجزات» بود و اگر «کمیته‌های موقت انقلاب» را تشکیل نمی‌دادند، مملکت به آشوب کشیده می‌شد.

رهبر معظم انقلاب در دیدار با بسیجیان، از «تجربه کمیته‌ها» در سال ۶۰ به‌عنوان «تجربه خوب» یاد کرده و توصیه می‌فرمایند تا از آن تجربه استفاده شود. از نظر ایشان از ویژگی «برادران کمیته»، با وجود تازه‌کار بودنشان، حضور در همه‌جا، در محلات و جاهای مختلف و حضور دائمی آنها بود که این حضور دائمی، خیلی مهم است. (۱۶ آذر ۱۳۹۸، دیدار با بسیجیان)

 بسیجیان و نیروی انتظامی و مردم دلسوز همیشه در صحنه، بنا به توصیه‌ی رهبر معظم انقلاب، وظیفه خود را در اغتشاشات اخیر که در کشور رخ داد و باعث ناامنی در مملکت شده بود، به‌خوبی انجام دادند و این کار، تنها قابل‌تقدیر است.

 ۳] از اهم وظایف «کمیته انقلاب اسلامی» می‌توان به مقابله با توطئه‌های بیگانگان، دستگیری وابستگان رژیم پهلوی، جلوگیری از قاچاق اسلحه، توقیف اموال مفسدان و فراریان رژیم پهلوی، انتظامات و حفظ امنیت شهرها، روستاها و مرزها، مبارزه با فساد و بی‌بندوباری، حراست از اماکن مهم، مقابله با منافقان و خرابکاران و... اشاره کرد و از اقدامات این نهاد انقلابی و مردمی، می‌توان به کشف و دستگیری گروهک التقاطی فرقان، شناسایی و کشف کودتای نوژه در تیر ۱۳۵۹، مقابله با توطئه گروه‌های لیبرال، تشکیل کمیته کلانتری‌های تهران، ایجاد گشت خیابانی در سطح شهرها، اجرای طرح‌های حفاظت از انتخابات، حفاظت از شخصیت‌های انقلابی و شرکت در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل اشاره کرد.

 با آغاز تهاجم گسترده نیروهای عراقی، ارتش بعث، تمام توان و نیروی خود را برای تصرف ایران به کار گرفت. بدین ترتیب جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که هشت سال به طول انجامید، رسما شروع شد. دشمن با پیشروی در جبهه‌های جنوب، قصد تصرف شهرهای دزفول، شوش، خرمشهر، آبادان و اهواز و دیگر شهرهای ایران را داشت که با مقاومت‌های مردمی در «قالب سپاه» و «کمیته» مواجه شد.

پس از پیام امام خمینی (ره) مبنی بر حضور گسترده مردم در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل، «مسئولین کمیته»، ترتیبی اتخاذ کردند که «پاسداران کمیته» بتوانند در کنار انجام دیگر ماموریت‌های خود، در جبهه‌های جنگ هم حضور فعال داشته باشند. تا قبل از آن، حضور  «کارکنان کمیته» در جنگ بیشتر به‌صورت انفرادی و غیرسازمانی در کنار دیگر نیروها بود؛ اما با سازماندهی امور «نیروهای کمیته» در قالب گردان، تیپ و نهایتا لشکر، در طول جنگ تحمیلی، این نیروها در کنار سایر رزمندگان اسلام در عرصه‌های نبرد علیه دشمن خارجی به انجام‌وظیفه پرداختند. 

«کمیته‌های انقلاب» از مقطع پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ، وظیفه حفاظت محله‌های شهری را برعهده داشت. البته بسیجی‌ها در مواقع مرخصی از جبهه و حضور در شهرها به «نیروهای کمیته»  کمک می‌کردند.