از نگاه قرآن کریم، ترس مذموم به جای اینکه سعادت و کمال را برای جامعه انسانی به ارمغان آورد، افراد را گرفتار و درگیر اموری می‌نماید که در تضاد جدی با آرامش و سعادت انسانی است. در این‌چنین مواردی به جای اینکه حیات مادی و معنوی انسان در امنیت قرار گیرد، عملاً حیات انسانی در معرض خطر قرار می‌گیرد.

موضوع ترس، یکی از مفاهیم و شاخص‌های اخلاقی است که به طور مشخص در فرهنگ قرآن مورد توجه قرار گرفته است. در واقع می‌توان این‌چنین بیان داشت؛ مسائلی که در رابطه با ترس در فرهنگ قرآن بیان شده، موضوعات بسیار مهمی هستند که کمک شایانی به مدیریت صحیح ترس می‌کنند. رهنمودهای کلیدی و شگفت‌انگیزی که توجه به آنها می‌تواند انسان را در مسیر صحیح سبک زندگی قرآنی قرار داده و سعادت واقعی را برای دنیا و آخرت افراد به دنبال آورد.

نگاهی اجمالی به معنای ترس مذموم

غریزه ترس، موضوعی است که به طور خدادادی در وجود همه موجودات زنده نهادینه شده است. غریزه طبیعی که بیشتر در خدمت حیات و بقای موجودات زنده بوده است؛ چرا که با وجود ترس، موجودات زنده واکنش صحیح در برابر خطر از خود نشان می‌دهند. ولی در برخی از اوقات غریزه ترس از دایره و مدیریت عقل و شرع خارج شده و بیشتر جنبه افراط و یا تفریط به خود می‌گیرد. باید دانست که جنبه منفی این نعمت خدادادی، آثار و پیامدهای مخربی را برای افراد به بار خواهد آورد. در ادامه به برخی از موارد و مصادیق ترس مذموم در فرهنگ قرآن اشاره خواهیم داشت.

ترس بد و مذموم از نگاه قرآن

از نگاه قرآن کریم، ترس مذموم به جای اینکه سعادت و کمال را برای جامعه انسانی به ارمغان آورد، افراد را گرفتار و درگیر اموری می‌نماید که در تضاد جدی با آرامش و سعادت انسانی است. در این‌چنین مواردی به جای اینکه حیات مادی و معنوی انسان در امنیت قرار گیرد، عملاً حیات انسانی در معرض خطر قرار می‌گیرد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

ترس در مصاف با تشکیل خانواده

یکی از مصادیق ترس مذموم و ناپسند، ترسی است که مانع تشکیل خانواده و همچنین مانع بهره‌مندی از نعمت فرزندآوری در زندگی می‌شود. موضوع بسیار مهمی که به خوبی در فرهنگ قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مورد توجه قرار گرفته است. «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ  نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ  إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا» (اسراء آیه ۳۱) «و از بیم تنگدستی، فرزندان خود را مکشید. ماییم که به آنها و شما روزی می بخشیم. آری، کشتن آنان همواره خطایی بزرگ است». از این آیه به خوبی استفاده می‌شود که اوضاع اقتصادی اعراب جاهلی تا بدانجا سخت و ناراحت کننده بوده که حتی گاهی فرزندان دلبند خود را از ترس عدم توانایی اقتصادی به قتل می رساندند. تعبیر به «خَشْیَةَ إِمْلاقٍ» نیز اشاره لطیفی به نفی این پندار شیطانی است، در واقع می گوید این تنها یک ترس است که شما را به این خیانت بزرگ تشویق می کند، نه یک واقعیت. ضمناً باید توجه داشت که جمله «کانَ خِطْأً کَبِیراً» با توجه به اینکه «کان» فعل ماضی است، اشاره و تأکید بر این موضوع است که قتل فرزندان گناهی است بزرگ که از قدیم در میان انسان ها شناخته شده، و زشتی آن در اعماق فطرت جای دارد؛ لذا مخصوص به عصر و زمانی نیست.

ترس از جنگ و جهاد فی سبیل الله

یکی از موارد و مصادیق روشن ترس مذموم در فرهنگ قرآن، ترس از مردن و ترس از وارد شدن در جنگ و جهاد با معاندان و دشمنان است. موضوعی که می‌توان آن را در قالب فرار از جهاد ذکر کرد. آیات مشخصی از قرآن کریم به این موضوع اختصاص یافته و کسانی که از جهاد ترس و دلهره دارند و تن به جهاد نمی‌دهند، به شدت نکوهش شده‌اند: «أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ قیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَریقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلی أَجَلٍ قَریبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقی وَ لا تُظْلَمُونَ فَتیلاً» (نساء، آیه ۷۷) «آیا ندیدی کسانی را که (در مکّه) به آنها گفته شد: (فعلاً) دست از جهاد بدارید! و نماز را برپا کنید! و زکات بپردازید!» (امّا آنها از این دستور، ناراحت بودند)؛ ولی هنگامی که (در مدینه) فرمان جهاد به آنها داده شد، جمعی از آنان، از مردم می‌ترسیدند، همان‌گونه که از خدا می‌ترسند، بلکه بیشتر! و گفتند: «پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتی؟! چرا این فرمان را تا زمان نزدیکی تأخیر نینداختی؟!» به آنها بگو: «سرمایه زندگی دنیا، ناچیز است! و سرای آخرت، برای کسی که پرهیزگار باشد، بهتر است! و به اندازه رشته شکافِ هسته خرمایی، به شما ستم نخواهد شد»

ترس از استکبار و ابرقدرت‌های جهانی

کسانی که قلب و روح خود را در مکتب قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پرورش داده‌اند، تنها از خدای متعال می‌هراسند و از عملکرد خود بیمناک هستند. برخلاف این رویکرد، برخی افراد به جای اینکه از خدای متعال خوف و ترس داشته باشند، از ابرقدرت‌های جهانی و مستکبرین جهانی می‌ترسند که مبادا از ناحیه آنها ضرری به ایشان وارد شود. این‌چنین افرادی به هیچ عنوان جرئت و توان رویارویی با مستکبرین را ندارند «أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ» (توبه، آیه ۱۳) «آیا با گروهی که پیمان‌های خود را شکستند و تصمیم به اخراج پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) گرفتند، پیکار نمی‌کنید؟! در حالی که آنها نخستین‌بار (پیکار با شما را) آغاز کردند؛ آیا از آنها می‌ترسید؟! با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن هستید»

بسیاری از دولت‌های اسلامی در زمان کنونی مبتلا به این درد و بیماری مهلک شده‌اند؛ بیماری خطرناکی که اساساً ریشه در ترس و بزدلی دارد. ترس از ابرقدرت‌ها به گونه‌ای موجب انفعال آنها شده که دقیقاً در راستای موازین و خواسته‌های نامشروع آنها گام بر می‌دارند. ترسیدن از آمریکا و خلاف میل و انتظار او عمل نکردن، تنها گوشه‌ای از این ترس مذموم است. نمونه دیگر این تراژدی غمبار، به رسمیت شمردن اسرائیل جنایتکار و وارد مذاکره و گفتگو شدن با آنهاست. این موارد اندک، تنها گوشه‌ای از این بزدلی و ترس نامیمون است.

 

«حجاب» عامل موثر در حفظ خانواده 

سید حکیم لطیفی