خودباختگی به معنی رها کردن خودآگاهی فرهنگی خویش و کسب خودآگاهی فرهنگی بیگانه که از دو پدیده اساسی ناشی می‌گردد؛ یکی برون‌گرایی مفرطی که افراد خودباخته دارند و آنها فقط به ظاهرِ متمدن و نکات مثبت کشورهای پیشرفته توجه دارند و دوم ضعف و ناتوانی به جهت در نظر نگرفتن کمالات و نکات مثبت خود. این دو پدیده موجب می‌شود که انسان، خود را در بیرون از خود ببیند و خودکم‌بینی خود را با امتیازات دیگران جبران نماید. در اینجا به اختصار به عوامل خودباختگی می‌پردازیم.

- شخصیت زدگی

با اینکه شخصیت‌های علمی و فرهنگی در رشد و شکوفایی انسان‌ها نقش زیادی دارند؛ اما گاهی در حد توجه افراطی به آنها، قدرت تفکر و اندیشه مستقل از انسان سلب می‌شود و آوازه این شخصیت‌ها چنان عده‌ای را مبهوت می‌کند که انسان، قدرت تفکر مستقل را ندارد. قرآن این عامل خودباختگی را از زبان گمراهان نقل می‌کند: «پروردگارا! ما از رؤسا و بزرگان خود اطاعت کردیم و آنها ما را گمراه ساختند». این دسته از مردم نمی‌توانند رهروان سعادت باشند؛ چون تار و پودشان از آن شخصیت‌های فاسد گرفته شده و اعتماد به نفس ندارند؛ لذا آنها قدرت انتخاب ندارند و امروزه متاسفانه این ابتلا و بیماری در جهان بسیار است. اسلام این نوع رفتار را شدیداً محکوم می‌کند. وقتی مسلمین می‌خواهند از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) برداشت دیگری داشته باشند، می‌فرمایند: «بگو من بشری هستم همچون شما. امتیازم این است که به من وحی می‌شود».

- شکست‌ها

زندگی همچون نبرد در میدان جنگ است که گروهی پیروز و گروهی شکست می‌خورند و گاهی در اثر این شکست‌ها حالت بی‌ثباتی و تزلزل در میان افراد ایجاد می‌شود؛ مثل مردود شدن، اخراج از مدرسه و یا از کار و مقام بر کنار شدن.

- نابسامانی‌ها

یکی دیگر از زمینه‌های خودباختگی، نابسامانی‌های اقتصادی و سیاسی است. آنها که وضعیت نابسامان کشور خود را با کشورهای پیشرفته مقایسه می‌کنند دچار خودباختگی می‌شوند؛ همچون سربازی که روحیه خود را از دست داده و نمی‌تواند از موقعیت سنگر و اسلحه خود استفاده کند، در داخل کشور نیز برخی از جوانان وقتی به کمبودهای خود نگاه می‌کنند، دیگر توانایی آن را ندارند که از نیروها و استعدادهای خود به درستی استفاده نمایند.

- خودقهرمان بینی

با اینکه خودباوری به معنای صحیح، یکی از ارزش‌های اسلامی انسانی و از نیازهای جوانان است. جوان عدالت، آزادی و شجاعت را دوست دارد و آرزو دارد که خود قهرمان شجاعت و آزادی و عدالت باشد تا بدین وسیله بتواند مقبولیت اجتماعی پیدا کند. اما الگوهای منفی غربی که از طریق فیلم و کتاب و رسانه‌های گروهی به جوانان القا می‌شوند، مانع خودباوری جوانان است. به طوری که جوانان فکر کنند این خودِ واقعی آنهاست. بسیاری از جوانان برای مشهور شدن و قهرمان شدن، دیوانه‌وار دست به احمقانه‌ترین و زشت‌ترین اعمال می‌زنند تا بتوانند این نیاز کاذب خود را تامین کنند. همچون استفاده از آرایش‌ها و لباس‌های غربی، اعتیاد، مدگرایی، تقلید و پیروی کورکورانه از فرهنگ مبتذل و فاسد غرب.

-تلقین

یکی از عوامل خودباختگی، تلقین است که در کودکی توسط پدر و مادر و در نوجوانی توسط معلم و در سنین جوانی به وسیله تبلیغات سو انجام می‌شود. همان‌گونه که فرعون نسبت به بنی‌اسرائیل چنین می‌کرد. قرآن می‌فرماید: او قوم خود را تحقیر کرد، پس از او اطاعت کردند. اصولاً راه و رسم همه حکومت‌های جبار و فاسد این است که برای ادامه حیات ننگین خود، مردم را از فکر و اندیشه در سطح پایینی نگه دارند و با انواع وسایل آنها را تحمیق کنند و آنها را در یک حال بی‌خبری از واقعیت فرو برند و ارزش‌های دروغین را جانشین ارزش‌های راستین کنند، چرا که بیداری و آگاهی و رشد ملت‌ها، بزرگ‌ترین دشمن حکومت‌های خودکامه است. این شیوه فرعونی یعنی استخفاف ملت‌ها با شدت هر چه تمام‌تر در عصر و زمان ما بر همه جوامع فاسد حاکم است و لذا آنها می‌کوشند با استفاده از وسایل ارتباط جمعی، مطبوعات و فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی، ملت‌ها را در بی‌خبری کامل فرو ببرند. امام خمینی (ره) می‌فرمایند: یکی از دردهای مسلمین، درد غرب‌زدگی است. غربی‌ها کوشش کردند ما را از خود بیگانه کنند، ما را میان‌تهی کنند، به ما این‌طور بفهمانند که خودتان هیچ هستید؛ هر چه هست غرب است.