محمد بن مسعود بن محمد عیاشی سلمی سمرقندی با کنیه ابوالنضر از دانشمندان شیعی بود. براساس نظر مشهور، وی متولد سمرقند بوده است گرچه نقلی درباره تمیمی بودن نیز مطرح است. عیاشی به سبب تولد در منطقه‌ای که غالب آن از اهل سنت بودند، در ابتدا سنی بوده است؛ اما پس از تحقیق در آثار شیعی، تغییر مذهب داد و شیعه شد. وی سپس برای تحصیل به کوفه و بغداد و قم سفر کرد. او از شدت علاقه به تعلیم و ترویج دین پس از بازگشت به سمرقند، تمام میراث پدری خود را صرف نشر دانش و حدیث کرد. عیاشی معاصر با کلینی بود. 

برپایی مجالس علمی

عیاشی پس از تحصیل در حوزه‌های علمیه کوفه، بغداد و قم، به سمرقند بازگشت و در منزل خود به آموزش و ترویج معارف دینی و شیعی پرداخت. خانه وی هر روزه شاهد مراجعه تعداد بسیاری از قاریان و کاتبان و اهل علم بود.

وی دو جلسه برگزار می‌کرد؛ یک جلسه علمی برای عموم مردم و مجلس دیگری برای خواص شاگردان برپا می‌نمود.

تالیفات

برای عیاشی دویست و هشت اثر در حوزه‌های مختلف علمی از جمله تاریخ و فقه و ادبیات و تفسیر و نجوم ذکر شده است. از جمله تالیفات وی، کتاب‌های مختلف فقهی در موضوعات نماز و حج و روزه و... است. بیشتر تالیفات وی نابود شده است و از بین این آثار تنها یک اثر تفسیری با نام تفسیر عیاشی باقی مانده است.

اساتید

عیاشی در حوزه‌های علمی کوفه، بغداد، قم از اساتید مختلفی کسب دانش نمود. از جمله آنان می‌توان به علی بن حسن بن علی بن فضال و عبدالله بن محمد بن خالد طیالسی اشاره کرد.

شاگردان

عیاشی شاگردان فراوانی تربیت کرد که در آثار رجالی ذکر شده است. از مشهورترین شاگردان وی، محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی است. شاگرد دیگر صاحب نام وی، فرزند خود او جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی است که در طبقات روایات عیاشی و اکثر آثار عیاشی، نام جعفر ذکر شده است.