واقعه غدیر، یک مکتب انسان‌ساز است که آرمان‌های انسانی به ‌خوبی در آن تبلور یافته است و راه هدایت از گمراهی را مشخص کرده است. غدیر، یکی از بزرگ‌ترین وقایع تاریخ جهان است که تا قیامت، مسیر خوشبختی و سعادت انسان‌ها را تعیین کرده است. یک فرصت طلایی برای درک بهتر معارف اسلامی و شناخت تاریخ اسلام و فصل ممیز تاریخ اسلام از تاریخ جاهلی است که بر همه مسلمانان واجب است غدیر را شناخته و فرهنگ و آموزه‌های آن را درک کنند.

مقدمه: چند ماه از حادثه بسیار مهم و تاریخی غدیر خم گذشته بود که رسول اکرم صلی الله علیه و آل وسلم دیده از جهان خاکی فرو بست و روح مطهرش به عالم ملکوت عروج کرد. ارتحال پیامبر صلی الله علیه و آل وسلم، موجی از غم و اندوه در فضای جامعه نوپای اسلامی ایجاد کرد. بار مصیبت چنان سنگین شد که بسیاری در حیرت فرو رفته و از خود بی‌خود گشتند و از تصمیم‌گیری مناسب و شایسته، باز ماندند. جمعی نیز که از قبل خود را آماده چنین روزی کرده بودند، حال و هوای جامعه را برای ایجاد گرد و غبار، مناسب یافتند و با گِل آلودن نمودن آب، به دنبال گرفتن ماهی مراد خود رفتند. خداوند بزرگ در واقعه غدیر به پیامبر بزرگ اسلام صل الله علیه وآل وسلم، دستور جانشینی امیرالمومنین علی علیه‌السلام را داد و درستی امر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآل وسلم را منوط به ابلاغ ولایت مولای متقیان به مسلمانان اعلام کرد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآل وسلم با قرائت خطبه غدیر، تکلیف آحاد جامعه اسلامی را مشخص کرد، از این رو باید واقعیت، فرهنگ و آموزه‌های غدیر، سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شود تا همگان حقیقت ولایت مولا علی علیه‌السلام را بدانند. به گفته دیگر، غدیر، در واقع بیانگر واقعه بزرگ و مهم تاریخ اسلام و بیانگر موضوع کامل شدن دین و تمام نمودن نعمت از سوی خداوند، به مومنین است که مبانی استوار آن، بر اساس آیات کتاب خداوند جل جلاله و روایت متواتر وارده از رسول خدا صلی الله علیه و آل وسلم و اصحاب رسول خدا و تابعین، تا این زمان چون زنجیر محکم و فولادین ادامه داشته است؛ لذا شناخت فرهنگ و آموزه‌های غدیر، رمز سعادت معنوی انسان‌های مومن است.

اهمیت واقعه غدیر: از دیدگاه هر عاقل و خردمند، شرف و برتری هر چیزی بستگی به فایده و نتیجه آن دارد و لذا واقعه عظیم غدیر، از جمله وقایع مهم تاریخ جهان اسلام است که در شکل‌گیری اساس مذهب امت اسلام و جامعه مسلمین و در پیروی آنان از خاندان پیامبر عظیم الشان اسلام، مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند و لذا دانشمندان امت اسلام، این واقعه عظیم را در آثار خود از سال ۲۷۶ تا ۱۰۴۴ هجری آورده‌اند، بزرگانی همچون: بلاذری، ابن قتیبه، طبری، ابن زولاق، خطیب بغدادی، ابن عبدالبر، ابن عساکر، شهرستانی، یاقوت حموی، ابن اثیر، ابن ابی‌الحدید، ابن خلکان، ابن حجر عسقلانی، سیوطی، یافعی، ابن الشیخ، ابن کثیر، ابن خلدون، ابن صباغ، قرمانی و. .. (امینی، ۱۳۹۴(

حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) در بازگشت از حج، آخرین رسالت خویش را انجام داد. دستور آمد: "یا ایها الرسول بلِّغ ما انزل إلیک. .. (مائده، آیه ۶۷). پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در پی نزول این آیه در غدیر و دستور خداوند، در هیجدهم ذی‌الحجه سال یازدهم هجری در مکانی به نام غدیر خم به مردم فرمودند: «ا لست اولی بکم من انفسکم» مردم همگان فرمایش آن جناب را تصدیق کردند و اعتراف نمودند. پیغمبر بلافاصله دست امیرالمومنین علی علیه‌السلام را بالای دست مبارک خود بردند و عطف به جمله ما قبل، فرمودند: «من کنت مولاه فهذا مولاه. ..» بعد از این کار، بزرگان صحابه به امیرالمومنین علی (علیه السلام) تبریک گفتند؛ «بَخٍ بَخٍ لک یا علی اصبحت مولای و مولی کل مؤمن و مؤمنة». از اینکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) مقام ولایت را بر عهده دارد، آیه نازل شد که با این کار، دین اسلام و نعمت کامل شد. (مائده، آیه ۳) 

غدیر تنها یک روز نیست، غدیر کلید خوردن تاریخ است. تاریخی به وسعت جهان و به عمق بشریت و انسانیت. پس انگاریدن آن به عنوان تنها یک عید، یک روز، بدون دانستن و تفکر در فلسفه آن، ظلم به معنای تبلیغی، اندیشمندانه و جهادی آن است. اگر تنها هدف، داشتن مدیر و حاکم یک اجتماع بوده، می‌شد یک فرد سیاسی، یک جامعه‌شناس، یک مدیر، یک فرد آشنا به مسائل حقوقی، جامعه را اداره کند؛ اما از قرائن پیداست که هدف، انتخاب و انتصاب یک انسان کامل بیشتر از مدیریت یک جامعه است. حال معلوم شد پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) از جهت اینکه اطاعتش بر همه مسلمین واجب است، حتی به خود آنان بیش از خودشان ولایت دارد و سزاوار است که درباره آنها هر گونه امر و نهی بفرماید و شئون زندگی آنان را در دست خود گیرد. این معنی درباره امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز کاملاً صدق می‌کند و او هم مانند پیغمبر است؛ زیرا اطاعت او هم واجب است و امر و نهی و تدبیر زندگی و شئون اجتماعی مسلمین در اختیار اوست؛ زیرا خود پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «هرکس من مولا و صاحب اختیار او هستم، زین پس علی مولای اوست». هدف، تعیین چراغی بوده که با تمسک به آن، تظلم خاموش شود، ترس به شجاعت، تساهل به تعهد تبدیل شود و انسانیت به واسطه کلام او، اخلاق او، نقش امامت الهی او تحقق یابد.

فرهنگ و آموزه‌های غدیر: در خط غدیر هیچ تشویشی نیست، شکی نیست، تسلیمی نیست، تساهل و تسامحی نیست و چشم‌پوشی از حقی نیست. در این خط، طاغوت معنایی ندارد. تمام عظمت طاغوت در برابر تمام عظمت ابوذر پابرهنه قرار می‌گیرد؛ تسلیم و حقیر و خفیف. در خط غدیر، حکم، حکم خداست؛ اما قرآن بر سر نیزه نیست؛ شجاعت و دلاوری در قلب مالک اشتر است. اینجاست که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خطاب به امیرالمومنین علی (علیه السلام) حدیث منزلت را بیان داشته و فرمودند : أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّاأنه لانَبیّ بَعدی.

در حکومت غدیر، جامعه‌ای نیاز به پیشوا دارد که فرد فردش در مدرسه اسلام تربیت شده‌اند. بنا به نقل خطیب بغدادی، عمر بن خطاب (خلیفه دوم) با استناد به حدیث منزلت، فردی را که به امیرالمومنین علی (علیه السلام) دشنام می‌داد، منافق خواند. در حکومت غدیر، زیر چتر معنویت است که می‌توان در آسمان پیشرفت علمی و فنّاورانه بال زد. در حکومت غدیر، چشمه‌های استعداد علمی با افراد آن متولد می‌شود و حکومت موظف و مکلف پرورش این استعدادهای مسلمان است؛ پس برنامه‌ریزی در جهت تولید علم و حمایت از نخبگان علمی و فرهنگی، وظیفه حاکم الهی غدیر است. قصه غدیر از با اهمیت‌ترین موضوعات تاریخ است. زیرا مذهب آن ملت‌ها و طوایفی که آل رسول را پیروی کردند، بر این واقعه و بسیاری از دلیل‌های محکم کردند، تعدادشان به میلیون‌ها نفر می‌رسد که از نظر کیفیت همیشه پیشرو کاروان دانش و عظمت و فرهنگ بوده‌اند و همواره در میانشان حکیمان و عالمان، زبدگان جهان انسانیت، نابغه‌هایی در علوم و فنون مختلف، مصلحان و رهبران، پادشاهان و سیاستمداران وجود داشته‌اند. رمز فرهنگ و آموزه‌های غدیر، کمال دین و اتمام نعمت در سایه تداوم خط رسالت در شکل و قالب امامت بود. به فرمان پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، مسلمانان مأمور شدند «ولایت» را به صاحب ولایت تبریک گویند و با آن حضرت بیعت کنند. رسول خدا نیز بر این نعمت الهی شادمانی کرد و فرمود: الحمدلله الذی فضلناعلی جمیع العالمین. مسلم و محرز است که تمامی اهل تحقیق و اندیشه و تمامی علماء اسلامی، نیازمند به آگاهی از تاریخ هستند؛ ولی آن تاریخی که صحیح و مبتنی بر حقایق و واقعیات باشد که در واقع این‌گونه آگاهی به علوم هادی و راهگشا و قابل اتکا است، نه تاریخی که آلوده به خرافات، دروغ و داستان‌سرایی، و مکر و فریب روایان باشد.

نتیجه: آنچه از غدیر برای ما اهمیت دارد، آموزه‌ها و فرهنگ غدیر است و اینکه چه درسی بگیریم تا بتوانیم الگو شویم؛ لذا می‌توان با رفتار و کردار و گفتار خود، فرهنگ غدیر را معرفی کرد. بی شک، آموزه‌ها و درس‌های غدیر برای جامعه بشری کاربرد گسترده‌ای دارد. یکی از این آموزه‌ها، گزینش بهترین‌ها برای تصدی هر امری است. اینکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) وارث حقی بود که از سوی پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) به او اعطا شده و به حق نیز، شایسته آن بود.

از فرهنگ و آموزه‌هایی که می‌توان برخاسته از غدیر دانست این است که امیرالمومنین علی (علیه السلام) هیچ کس را برای بیعت با خود، مجبور نکردند. طوری که مردم بعد از قتل عثمان بن عفان (خلیفه سوم) بصورت خود جوش با حضرت بیعت کردند. همچنین بر آنان که به او رای منفی دادند و در قضیه حکمیت، حق را به ناحق دادند، خرده نگرفتند و محدودشان نکردند. نیز در مقابل آنان که با او در جنگ جمل و. .. رو در رو شدند، بخشش را بهتر از انتقام دانستند.