چکیده

«خانواده» نخستین و اصلی‌ترین جایگاهی است که زن و مرد با هم‌اندیشی و تفاهم، مهر و محبت، آن را می‌سازند. در منابع اسلامی اعم از آیات و احادیث ائمه معصومین(علیهم‌السلام) خانواده از جایگاه بالا و ارزشمندی برخوردار است.

از جمله خسارت‌های مهم پیش‌روی جامعه، ناپایداری و سستی در خانواده و نبود آرامش و استحکام است که در صورت فراموشی، آسیب‌های جبران‌نشدنی بر بدنه‌ی جامعه‌ی اسلامی وارد خواهد کرد.

الگوگرفتن از زندگی حضرت علی(علیه‌السلام) و حضرت فاطمه(سلام‌الله علیها) می‌تواند خیلی از مشکلات موجود در خانواده را رفع کند.

این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی و با استناد به کتب و مقالات معتبر، تدوین شده است. هدف از پژوهش، بررسی زوایا و رویکردهای مختلف خانواده و مباحث آن، با توجه به کلام گوهربار حضرت امام علی(علیه‌السلام) می‌باشد. حال باید دید چه عوامل و راهکارهایی در تحکیم و آرامش خانواده باتوجه به سخنان حضرت علی(علیه‌السلام) نقش اساسی و مؤثری دارند؟

آنچه به عنوان ره‌آوردپژوه از این تحقیق استنباط می‌شود، این است که تقسیم کار، ابراز محبت، عدالت و... از جمله خصلت‌های پسندیده تحکیم خانواده در کلام ایشان است؛ لذا تحقیق پیش‌رو اهتمام دارد رویکردی جدید همراه با مباحث مهمی چون پوشاندن عیوب، داشتن صبر و تحمل، سازش و... را بیان دارد.

مقدمه

این بنیان با تعبیر «میثاقاً غلیظاً» [نسا: ۲۱] یعنی پیمان محکم و استوار یاد می‌کند. خانواده، در حالی که هسته مرکزی جامعه را تشکیل می‌دهد، تأثیر مستقیم بر رویدادهای جامعه دارد. اهمیت معرفی خانواده حضرت علی(علیه‌السلام) به عنوان الگو، ضرورت تأمل در این خانواده پر از مهربانی را آشکار می‌سازد و از سویی ضرورت بررسی خانواده این امام عزیز که از لحاظ تاریخی در سخت‌ترین زمان دوران سکوت ۲۵ساله و حکومت ۵ساله را تجربه کرده و در عین حال، نوع سیره هر یک از اعضای این خانواده با مسائل، مشعل فروزانی برای الهام‌گیری و تمسک‌جویی بشر است.

شناخت شیوه زندگی حضرت علی و حضرت فاطمه(سلام‌الله علیها) در تأمین آرامش خانوادگی از آن جهت اهمیت دارد که این خانواده در زمان نزول قرآن، تحت‌نظر و با هدایت رسول‌الله (صلی‌الله علیه وآله وسلم) و بر اساس زندگی ساده و سخت مسلمانان صدراسلام در مدینه تشکیل شد و همه‌ی فراز و نشیب‌های معمول یک خانواده‌ی نوپا را تجربه و با تکیه بر روش‌های دینی بر مشکلات و سختی‌ها غلبه کرد. از این رو برای مشتاقان آموزه‌های دینی، سرمشقی عملی و مؤثر است.

این موضوع آن‌چنان والاست که به‌خودی‌خود، موضوعیت دارد. کتاب، کار تحقیقی یا مقاله‌ای دقیقا با این عنوان و یا مشابه آن، ثبت نشده و فقط ارتباط جزئی با برخی کتب دارد. کتاب‌هایی چون «اخلاق در خانواده از منظر قرآن و نهج‌البلاغه» نوشته مرجان باوفا، در سال ۱۳۹۷، «کرامت زن: شرحی برخط ۸۰ نهج‌البلاغه»، توسط محمدمهدی کافی در سال ۱۳۹۶ تألیف شده است که تنها به گوشه‌ای از مباحث مربوط به خانواده پرداخته؛ اما به نظر می‌رسد این اولین کار تحقیقی است که به بررسی جزئی‌تر خصلت‌های خانواده پایدار در حکمت‌های مولا علی(علیه‌السلام) می‌پردازد. مقاله حاضر به دنبال تأیید همه‌ی مؤلفه‌های سبک زندگی حضرت علی(علیه‌السلام) و حضرت زهرا(سلام‌الله علیها) نیست؛ بلکه به دنبالِ بیان رفتارهای حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) در ایجاد آرامش در خانواده به عنوان رهروان واقعی قرآن و پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) با توجه به سخنان حضرت علی(علیه‌السلام) است. در این مجال، سعی شده با روش توصیفی‌تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای اسنادی، به برخی از این موارد پرداخته شود.

وصف خانواده

خانواده به عنوان یک نظام اجتماعی، شامل گروهی از افراد می‌باشد که از مسیر ازدواج باهم زندگی می‌کنند. رابطه افراد خانواده، رابطه‌ی ژرف و چندوجهی است که دارای تاریخچه و اهداف مشترک است. عمدتا در این نظام، افراد، توسط خواسته‌ها و دلبستگی‌های عاطفی نیرومند متقابل با هم‌ پیوند دارند. (تبریزی، دیبائیان، کاردانی، جعفری، اسدی، ۱۳۸۵، ص۱۳) برای خانواده از نظر عملکرد و جهان‌بینی‌های مختلف، تعاریف مختلفی از طرف دانشمندان و متفکران ارائه شده است.

عوامل استحکام خانواده از منظر مولا علی (علیه‌السلام)

خانواده جوهره و زیر بنای جامعه انسانی است. علم الهی بنابر سرشت انسان‌ها به شکلی منظم خلق گشته که برای بالندگی و نیل به آرامش و امنیت خاطر، نیازمند تشکیل خانواده است. در رابطه با زندگی امام علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله علی‌ها) که بهترین اسوه انسان‌ها در همه دوران هستند، خانواده جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. باتوجه به این جایگاه، به بیان عوامل استحکام خانواده می‌پردازیم:

۱- همیاری، همراهی و توزیع کار

در یک خانواده متحد، فعال و میانه‌رو، هر کدام از افراد در کارها و برطرف کردن مشکلات با یکدیگر همیاری و همراهی دارند. اصلی‌ترین عامل در استقرار هر کانون انسانی، توزیع کار می‌باشد و در تعیین چگونگی توزیع کار، قبل از هر مطلبی می‌بایست به توانایی‌های تکوینی زن و مرد توجه نمود و چنین دقتی بدون بهره جستن از افق بهتر وحی، امکان‌پذیر نیست. (مصباح‌یزدی، ۱۳۸۸، صص۱۳۲-۱۳۳) از سوی دیگر حضرت علی (علیه‌السلام) در خانه با حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) همکاری داشتند. کار منزل را حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) به اختیار خود، انتخاب و حضرت علی (علیه سلام) به وی تکلیف نمی‌کند. در عین حال علی (علیه‌السلام) به جهت آنکه فشاری بر همسرش نباشد، در کارها او را همراهی می‌نمود. (مطهری، ۱۳۸۰، ص۲۹۶)

از عوامل سعادت خانواده تقسیم کار و تعیین حدود و وظایف زن و مرد است؛ «تَقَاضَی عَلِی وَ فَاطِمَةُ (ع) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (ص) فِی الْخِدْمَةِ فَقَضَی عَلَی فَاطِمَةَ بِخِدْمَةِ مَا دُونَ الْبَابِ وَ قَضَی عَلَی عَلِی (ع) بِمَا خَلْفَهُ قَالَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ (س) فَلَا یعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکفَائِی رَسُولُ اللَّهِ (ص) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَال» (محدث‌نوری، ۱۴۰۸، ج ۱۳، ص۴۸)، امام صادق (علیه السلام) از پدرش امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کنند که فرمودند: حضرت علی با حضرت زهرا (علیهاسلام) درباره تقسیم کار از پیامبر پیشنهادی خواستند. ایشان فرمودند: کارها تا دم درب خانه به عهده فاطمه و کارهای پشت درب خانه بر عهده علی باشد. حضرت زهرا فرمودند: از این تصمیمی که پیامبرگرفتند و مرا از سر و کار داشتن با مردها بی‌نیاز نمود، به حدی شادمان گشتم که جز خداوند کسی نمی‌داند. (حمیری، ۱۴۱۳ق، ص۵۲)

۲- گستردن محبّت و دوستی

منزلی که فضای آن سرشار از محبت، دوستی، آرامش و احترام باشد، اعضا اعتدال‌گر و با شخصیت رشد یافته‌ای، پرورش می‌یابند. اما منزلی که روح فرزندان را کینه، تغذیه می‌سازد که اساس آن ترس و خشم است، از افراد منحرف به سوی اجتماع روانه می‌شوند. (شریف‌قریشی، ۱۳۷۷، ص۱۲۲) اگر بهتر نظاره کنیم، می‌بینیم آن خانه قدیمی که علی و فاطمه (علیها السلام) در آن زندگی می‌کردند فرزندانی چون حسنین (علیهم‌السلام) را تربیت کردند، در سایه الطاف الهی و عطر پاک‌دامنی بوده که شمیم آن، هنوز انسان را دلباخته خود می‌سازد. پس دوستی همچون آبی است که به گیاهی می‌رسد، اگر نرسد، خشک و اگر بیش از اندازه باشد، گیاه از بین می‌رود. (صفایی‌حائری، ۱۳۸۶، ص۶۹ و رهبری، ۱۳۹۴، ص۵۷)

قرآن نسبت به محبت این گونه سفارش می‌کند: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[مریم: ۹۶] «آنان که ایمان آورده‌اند و اعمال شایسته انجام داده‌اند، خدا بخشایشگر برایشان دوستی قرار می‌دهد.» در آیه‌ی دیگر به محبت میان همسران تاکید کرده «وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَة »[ روم: ۲۱] «در میان شما با همسرانتان، دوستی قرار داد و مهر افکند». (حسینی، ۱۳۹۷ش، شماره ۴۳۵و۴۳۶ و رهبری، ۱۳۹۴، ص۵۷)

ادامه دارد...