- حاج آقا «علم منطق» چه علمی است؟

- علم منطق قانون صحیح فکر کردن است. قواعد و قوانین منطقی به منزله یک مقیاس، معیار و آلت سنجش است که هرگاه بخواهیم درباره برخی از موضوعات علمی یا فلسفی تفکر و استدلال کنیم، باید استدلال خود را با این مقیاس‌ها و معیارها سنجیده و ارزیابی نماییم تا از نتیجه‌گیری غلط مصون بمانیم. منطق، ابزاری از نوع قاعده و قانون است که مراعات کردن و به کار بردن آن، ذهن را از خطا در تفکر باز می‌دارد. 

- علم منطق ریشه اسلامی دارد؟

- نه. منطق از جمله علومی است که از جهان خارج وارد حوزه فرهنگ اسلامی شد و مورد پذیرش عمومی قرار گرفت. علم منطق از متون یونانی ترجمه شد. واضع و مدوَّن آن «ارسطاطالیس» یونانی بود. این علم در میان مسلمین نفوذ و گسترش فوق‌العاده یافت و توسط مسلمانان به سر حدّ کمال رسید. بزرگ‌ترین منطق‌های ارسطویی که در میان مسلمین تدوین شد، «منطق الشفای بوعلی سینا» است که چندین برابر منطق خود ارسطوست.

- منطق یونانی، اصالت فرهنگ اسلامی را تهدید نمی‌کند؟

- برای اثبات اصالت یک فرهنگ و تمدن، ضرورتی ندارد که آن فرهنگ از فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر استفاده نکند؛ بلکه چنین چیزی عملاً ممکن نیست. هیچ فرهنگی نداریم که از فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر بهره نگرفته باشد؛ ولی سخن در کیفیت بهره‌گیری و استفاده از آن‌هاست. یک نوع بهرهگیری آن است که فرهنگ و تمدن دیگر را بدون هیچ تصرفی در قلمرو خود وارد کنیم؛ اما نوع دیگر آن است که از فرهنگ و تمدن دیگر تغذی نموده و مانند یک موجود زنده آن را در خود جذب و هضم نموده و موجود تازه‌ای خلق کنیم. فرهنگ اسلامی از نوع دوم است و مانند یک سلّول زنده رشد کرده و فرهنگ‌های دیگر را از یونانی، هندی، ایرانی و غیره در خود جذب نمود و به صورت موجود جدیدی با چهره و سیمایی مخصوص به خود ایجاد کرد. به اعتراف محققان تاریخ فرهنگ و تمدن، تمدن اسلامی در ردیف بزرگ‌ترین فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری قرار دارد.

- علم منطق چه فایده‌ای دارد؟

- فایده منطق، جلوگیری ذهن از خطا در تفکر است. اساساً عمل فکر کردن، چیزی جز نظم دادن به معلومات و پایه قرار دادن آن‌ها برای کشف امور مجهول نیست. پس وقتی از سویی می‌گوییم منطق، قانون صحیح فکر کردن است و از سوی دیگر می‌گوییم فکر عبارت است از حرکت و سیر ذهن از مقدمات به نتایج، معنیاش این می‌شود که منطق کارش این است که قوانین درست حرکت کردن ذهن را نشان دهد. درست حرکت کردن ذهن چیزی جز درست ترتیب دادن و درست شکل و صورت دادن به معلومات نیست. پس کار منطق این است که حرکت ذهن را در حین تفکر تحت کنترل خود قرار دهد. 

- موضوع علم منطق چیست؟

- موضوع یک علم عبارت از آن چیزی است که آن علم در اطراف آن بحث می‌کند. موضوع علم منطق عبارت است از «معرّف» و «حجّت» یعنی مسائل منطق یا درباره معرّف‌ها یعنی تعریفات بحث می‌کند، یا درباره حجت‌ها یعنی درباره استدلال‌ها.

- مباحث منطقی چگونه آغاز می‌شود؟

- منطقّیین اسلامی بحث خود را در منطق از تعریف «علم» و «ادراک» آغاز می‌کنند و سپس آن را به دو قسم «تصور» و «تصدیق» تقسیم می‌کنند. منطق مجموعاً دو بخش است. بخش تصورات و بخش تصدیقات. هر یک از تصور و تصدیق به دو قسم ضروری یا بدیهی و نظری یا اکتسابی تقسیم می‌شوند. 

- ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: کلیات علوم اسلامی، جلد ۱، (علم منطق)، تالیف: متفکر شهید استاد مرتضی مطهری (ره)