در بخش نخست این نوشتار درباره علل حضور نوجوانان در اغتشاشات 1401 سخن گفتیم. در این شماره به ذکر راهکارهای می‌پردازیم.

چه باید کرد؟

روشن است که برای درمان هر یک از عوامل چهارگانه فوق، باید برنامه‌ای متناسب با هر کدام در نظر گرفت.

تقویت مسائل اعتقادی 

برای درمان عامل اول که مربوط به دین و مذهب است، تقویت مسائل اعتقادی و اقناع‌سازی و نیز رفع شبهات امری ضروری است. شرکت در دوره‌های مختلف اعتقادی مانند هشت رو در بهشت یا گذراندن دوره بی‌نهایت که هر ساله  توسط موسسه جوانان آستان قدس رضوی برگزار می‌شود، یا شرکت در طرح ولایت دانش آموزی موسسه امام خمینی و یا مطالعه کتاب‌های پرسش و پاسخ دانشجویی (منتشر شده توسط نشر معارف) یا مطالعه آثار اعتقادی از کتاب‌های شهید مطهری (ره) و آیت الله مصباح (ره) که به موضوعات خداشناسی، انسان‌شناسی، اسلام‌شناسی و سایر مباحث بنیادین پرداخته، بسیار کمک کار و ضرور است. البته این آثار برای دانش آموز و نوجوان نگاشته نشده؛ اما برای واکسیناسیون آنان نسبت به شبهات بسیار ضروری و مفید است و باید توسط والدین یا مربیان و طلاب ساده‌سازی شوند.

اهتمام به تربیت دینی

نسبت به عامل دوم که مربوط به خانواده و والدین است، توجه و رعایت موارد زیر بسیار موثر است. اصلاح رابطه بین والدین و فرزندان از قبیل کرامت بخشی و حفظ احترام متقابل، جدی گرفتن تربیت دینی از قبل از تولد تا 21 سالگی در خصوص رعایت مسائل دینی و تعهدات مذهبی؛ چراکه الگو بودن والدین در دینداری از تأثیرگذارترین عوامل در تربیت دینی است. همچنین ارتباط با شهدا (داشتن عکس شهید در منزل، زیارت قبور آنان، حضور در گلزارهای شهدا، مطالعه خاطرات و زندگینامه آنان و...)، حضور در مسجد و هیئت بدون افراط و سخت‌گیری به ویژه ارتباط با مسجد که در روایتی از امیرالمومنین علی (ع) آمده است: «هر کس به مسجد رفت و آمد کند، یکی از آثار و فواید هشت‌گانه نصیب او خواهد شد: ۱. آشنایی با برادر و دوستی که در راه خدا و رسیدن به قرب الهی مفید است. 2. آموختن دانش و علمی تازه. 3. یافتن دلیل محکمی برای تقویت و اعتقاد به مسائل دینی. 4. رحمتی که منتظر اوست. 5. شنیدن سخنی که او را از هلاکت نجات می‌دهد. 6. شنیدن سخنی که او را به هدایت دعوت می‌کند. 7.  گناهی که از ترس خدا ترک می‌کند. 8. و حیائی که مانع انجام گناه می‌شود.»  (أمالی الصدوق، ص 390.)

والدین همچنین در تقویت عقلانیت و کنترل میل‌ها، نحوه معاشرت با افراد و فامیل، انتخاب دوست عاقل و صالح مسئولیت دارند که هریک در میزان و کیفیت دینداری فرزندان تأثیر فراوان دارد. 

رفع شبهات سیاسی

در خصوص عامل سوم که اجتماعی است، مهم‌ترین راهکار، رفع شبهات سیاسی و اجتماعی و رعایت انصاف در قضاوت‌هاست. همچنین نشان دادن واقعیت‌های غرب و بیان نقاط ضعف غرب و کشورهای اروپایی تأثیر زیادی در تصور و نگاه آنان دارد. حتی در مواردی برای دانشجویانی قصد مهاجرت داشته‌اند، ذکر چند مشکل از کشورهای مد نظر، موجب انصراف از مهاجرت شده است. همچنین به جاست که معلمان و مربیان، طلاب و فعالان فرهنگی حداقل یک دوره کلاسداری با مختصات دوران پس از اغتشاشات 1401 و نیز یک دوره تبلیغ دانش آموزی ببینند. همچنین حضور فعال روحانیون در دانشگاه فرهنگیان و برگزاری کلاس‌ها یا همایش‌های بصیرتی برای رفع شبهات معلمان و حتی نظارت و کنترل فعالیت‌های آنان توسط آموزش و پرورش ناحیه، می‌تواند در اصلاح این رویه مفید باشد.

تقویت عزت نفس و شخصیت بخشی

عامل دیگر، مربوط به ویژگی‌های و خصوصیت‌های فردی نوجوانان اغتشاشگر بود که برای درمان آن، مهم‌ترین اقدام هویت بخشی و ایجاد و تقویت عزت نفس و ارزشمندی خود است. 

همچنین داشتن برنامه تفریحی سالم از قبیل انواع ورزش به ویژه فوتبال، شنا، کوهنوردی، والیبال و... که انرژی زیادی از او بگیرد و ساعات زیادی از روز را به خود اختصاص دهد. ارتباط با مجموعه‌های فعال فرهنگی مانند کانون فرهنگی مسجد یا بسیج و شرکت در برنامه‌های تفریحی و اردویی و... در هویت بخشی بسیار مؤثر است. مراجعه به مشاور امین و متعهد و متخصص، برای رفع اختلالات شخصیتی (اگر وجود دارد) و انجام تست‌های شخصیت و استعداد سنجی در روند تربیتی نوجوان نقش زیادی دارد.

تقویت هویت دینی و ملی

نسبت به عامل بی‌هویتی شخصی، ملی و دینی، باید گفت: هویت قوی خواه فردی، ملی یا دینی، پیش از هر چیز از خودآگاهی می‌روید. این سفر درونی با پرسشگری آغاز می‌شود: من که هستم؟ ریشه‌هایم کجاست؟ به چه چیز باور دارم؟ هویت، همچون درختی است که ریشه در خاک فرهنگ و تاریخ دارد. تنه‌اش قامت باورهای فردی است و شاخه‌هایش به سوی افق‌های ملی و دینی گسترده شده است. تقویت این هویت سه‌بعدی، نیازمند باغبانی همزمان در باغچه‌ی درون و کشتزار گسترده‌ی جامعه است. در هویت بخشی، هم می‌توان به دو دسته عوامل بیرونی و درونی اشاره کرد، و هم می‌توان اقدامات فردی و اجتماعی را مد نظر داشت. 

اقدامات فردی مانند مطالعه و آگاهی از تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های ملی و دینی، مشارکت در مراسمات ملی و مذهبی، اهتمام به حفظ زبان و ادبیات ایرانی و اسلامی، پایبندی به اخلاق و رعایت آداب و ارزش‌های ملی در رفتارهای روزمره، پرداختن به هنر اصیل ملی و دینی به جای پرداختن به فرهنگ و هنر غربی و بیگانه، از جمله اقدامات فردی است. اما جامعه نیز نسبت به هویت فردی، ملی و دینی مسئول و نقش آفرین است. از برنامه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها گرفته، تا فضای رسانه ملی و فضای مجازی، همه باید در تولید محتوا و روایت‌سازی مثبت و مؤثر و جذاب به مقابله با جریان‌های فرهنگ بیگانه بپردازند و هویت ملی و دینی را تقویت نمایند. در حوزه سیاستگذاری و مدیریت کلان نیز  نیازمند قوانین حمایتی، توزیع عادلانه منابع و دیپلماسی فرهنگی مبتنی بر ارزش‌های ملی و دینی، حفظ و حمایت از نهادهای دینی و ملی مانند موزه‌ها و مراکز اسناد و هنر ملی، الگوسازی و معرفی شخصیت‌های ملی و دینی، نیز از وظایف نهادهای اجتماعی در این راستاست.

در تقویت هویت‌های سه‌گانه، عوامل درونی مانند کسب شناخت و آگاهی تاریخی و دستاوردهای ملی و دینی، شناخت آموزه‌های دینی، فلسفه احکام و اخلاق دینی، شناخت نسبی از عناصر فرهنگ مانند زبان، ادبیات و هنر ملی، همچنین تقویت حس ارزشمندی نسبت به خود بدون تحقیر دیگران، احترام و افتخار به میراث ملی و ارزش‌های دینی، و بالاخره پایبندی به روح کلی و اصول ایرانی و اسلامی و عدم تفاخر به آثار و نمادهای بیگانه، همگی در هویت بخشی نوجوانان یا هر ایرانی دیگر موثرند.

نکته پایانی:

در پایان تذکر یک نکته ضروری است که وجود یک مشاور متعهد و متخصص یعنی امین، آگاه، باتجربه، مقید و متعهد به اعتقادات اسلامی و مخصوصاً انقلابی برای زندگی هر فرد همچون پزشک خانوادگی یا خصوصی، ضروری است. برای دانش آموزان، می‌توان از مربیان پرورشی و مشاوران دلسوز مدارس استفاده کرد. آنان تجربیات خوبی در این زمینه دارند. نیز والدین و مربیان باید همواره دوره‌های آموزشی ببینند و به روز باشند. سخنرانی‌های تربیتی گوش کنند و اهل مطالعه باشند و آن را به عنوان ابزار کار خود تلقی کنند.