با کمی عمیق شدن در تاریخ ایران، خصوصاً از زمان ورود اسلام به کشور، درمی‌یابیم که اولین حادثه‌ی استثنایی بعد از ورود اسلام، مشروطیت است؛ اما چه شد مشروطه‌ای که با پشتوانه‌ی حرکت مردمی، هدایت رهبران و علمای دینی و با هدف اجرای عدالت و تاسیس عدالتخانه در کشور تشکیل شده بود، استحاله شد و ملت در آن قضیه به جایی رسیده بودند که در مقابل اعدام این عالم در میدان شهر، سکوت کردند؟

«دأب سیاست‌های مسلّطِ عالم این بوده و هست که جنبش‌های عدالتخواهانه‌ی مردم نقاط مختلف دنیا را در هاضمه‌ سیاسی و فرهنگی خود بریزند و در واقع هویّت آن جنبش‌ها و حرکت‌های مردمی و عدالتخواهانه را از بین ببرند؛ این کار در ایران هم اتّفاق افتاده بود.

عدالتخواهی‌ای که صد سال پیش در مشروطه‌ ایران پیش آمد، یک حرکت مردمی و دینی بود. آن روز جریان سیاسی مسلط عالم - یعنی انگلیسی‌ها - این حرکت عدالتخواهانه‌ی مبتنی بر اصول اسلامی را در هاضمه‌ سیاسی و فرهنگی خود ریختند، آن را استحاله کردند و از بین بردند و به یک حرکت مشروطه از نوع انگلیسی آن تبدیل نمودند. نتیجه‌ آن هم این شد که جنبش مشروطه - که یک جنبش ضد استبدادی بود - آخر کار به دیکتاتوری رضاخانی منتهی شد که از استبدادهای قاجار، بدتر و شقاوت‌آمیزتر و قساوت‌آمیزتر بود... در قضیه‌ مشروطه اگر علما نبودند، مشروطیت به وجود نمی‌آمد و به پیروزی نمی‌رسید. وقتی هم که غربزده‌ها و نوچه‌های انگلیسی در ایران، علمای دین و شعارهای دینی را کنار زدند، باز استبداد و تسلط و نفوذ خارجی مسلط شد.» (بیانات رهبر انقلاب،۱۴خرداد ۱۳۸۳). اما شهید شیخ فضل‌الله نوری، قهرمان مبارزه با انحراف مشروطه، مظهر جریانی بود که در مقابل انحراف مشروطیت ایستاد و به همین دلیل باید از ایشان دفاع کرد. «ما نمی‌خواهیم بگوییم شیخ نوری (رضوان‌الله علیه) در همه موضع‌گیری‌ها و حرکات و گفته‌هایش صددرصد بر طبق مصلحت رفتار کرده، نه ممکن است یکجا هم چیزی را درست تشخیص نداده باشد؛ اما این حقیقت فراموش‌نشدنی است که مرحوم شیخ فضل‌الله نوری، شهید ابقاء اسلام در محتوای مشروطیت شد. مشروطیت از آغاز با انگیزه اسلامی به وجود آمده بود و نقطه مقابل آن هم، جریان غربزده‌ی متمایل به فرهنگ غرب بود که نه تنها از اسلام خوششان نمی‌آمد؛ بلکه حتی حاضر بودند برای مبارزه با اسلام به هر حرکت پست و دنائت‌آمیزی هم تن بدهند و عملاً هم دیدیم که در قضایای مشروطیت این کار را کردند، با دولت‌ها ساختند، با قدرت‌ها ساختند، با سفارتخانه‌ها ساختند، کارهای جنایتکارانه انجام دادند، دست‌ها به خون‌آلوده کردند برای اینکه دین و علمای دینی بر سر کار نیایند.» (گزیده‌ای از بیانات مقام معظم رهبری، در خطبهی نماز جمعه در سال ۶۳)

«باید دشمنی‌ها را شناخت؛ مشکل ما این است. اینکه بنده، مسئله‌ بصیرت را برای خواص تکرار می‌کنم، به خاطر این است. گاهی اوقات غفلت می‌شود از دشمنی‌هایی که با اساس دارد می‌شود؛ اینها را حمل می‌کنند به مسائل جزئی. ما در صدر مشروطه هم متأسفانه همین معنا را داشتیم. در صدر مشروطه هم علمای بزرگی بودند که اینها ندیدند توطئه‌ای را که آن روز، غربزدگان و به اصطلاح روشنفکرانی که تحت تأثیر غرب بودند، مغلوب تفکرات غرب بودند، طراحی می‌کردند؛ توجه نکردند که حرفهایی که اینها دارند در مجلس شورای ملی آن زمان می‌زنند، یا در مطبوعاتشان می‌نویسند، مبارزه‌ با اسلام است؛ این را توجه نکردند، مماشات کردند. نتیجه این شد که کسی که می‌دانست و می‌فهمید - مثل مرحوم شیخ فضل‌اللَّه نوری - جلوی چشم آنها به دار زده شد و اینها حساسیتی پیدا نکردند؛ بعد خود آنهایی هم که به این حساسیت اهمیت و بها نداده بودند، بعد از شیخ فضل‌اللَّه مورد تعرض و تطاول و تهتک آنها قرار گرفتند و سیلی آنها را خوردند؛ بعضی جانشان را از دست دادند، بعضی آبرویشان را از دست دادند. این اشتباهی است که آنجا انجام گرفت؛ این اشتباه را ما نباید انجام بدهیم.» (بیانات رهبر انقلاب، ۶ اسفند ۱۳۸۸). ملت اسلامی می‌توانند با درس از تجربه‌ی مشروطیت، مانند پیروزی انقلاب اسلامی با رهبری امام جامعه، همراهی علمای روحانی با حفظ حصار ایمانی، پایبندی به آرمان‌ها و ارزش‌های انقلابی با حفظ بصیرت و بیداری، دشمن را شناخته و در مقابل توطئه‌های آن بایستند، تا تجربه‌ی شکست مشروطیت تکرار نشود و ملت دوباره به گناه ملی دچار نشود، گناهی که در دوران مشروطیت و در هنگام شهادت شیخ فضل‌الله آن را مرتکب شدند. «یک ملت گاهی سالهای متمادی در مقابل منکر و ظلمی سکوت می‌کند و هیچ عکس‌العملی از خود نشان نمی‌دهد؛ این هم یک گناه است، شاید گناه دشوارتری هم باشد؛ این همان “انّ الله لا یغیّر ما بقوم حتّی یغیّروا ما بانفسهم” است، این همان گناهی است که نعمت‌های بزرگ را زایل می‌کند، این همان گناهی است که بلاهای سخت را بر سر جماعت‌ها و ملت‌های گنهکار مسلط می‌کند. ملتی که در شهر تهران ایستادند و تماشا کردند که مجتهد بزرگی مثل شیخ فضل الله نوری را بالای دار بکشند و دم نزدند! دیدند که او را با اینکه جزو بانیان و بنیانگذاران و رهبران مشروطه بود، به جرم اینکه با جریان انگلیسی و غرب‌گرای مشروطیت همراهی نکرد، ضد مشروطه قلمداد کردند - که هنوز هم یک عده قلمزن‌ها و گوینده‌ها و نویسنده‌های ما همین حرف دروغ بی‌مبنای بی‌منطق را نشخوار و تکرار می‌کنند - پنجاه سال بعد چوبش را خوردند: در همین شهر تهران مجلس مؤسسانی تشکیل شد و در آنجا انتقال سلطنت و حکومت به رضا شاه را تصویب کردند. آن‌ها یک عده آدم خاص نبودند؛ این یک گناه ملی و عمومی بود. “و اتّقوا فتنة لا تصیبنّ الّذین ظلموا منکم خاصّة”؛ گاهی مجازات فقط شامل افرادی که مرتکب گناهی شدند، نمی‌شود. مجازات عمومی است؛ چون حرکت عمومی بوده و لو همه‌ی افراد در آن شرکت مستقیم نداشتند. همین ملت آن روزی که به خیابان‌ها آمدند و سینه‌شان را مقابل تانک‌های محمدرضا پهلوی سپر کردند و از مرگ نترسیدند؛ یعنی تحمل و صبر و سکوت گناه‌آلود پنجاه ساله را تغییر دادند، خدای متعال پاداش آنها را داد. حکومت ظلم ساقط شد، حکومت مردمی سر کار آمد، وابستگی ننگ‌آلود سیاسی از بین رفت، حرکت استقلال آغاز شد و ان‌شاءاللَّه ادامه هم دارد و ادامه پیدا خواهد کرد و این ملت به توفیق الهی و به همت خود، به آرمان‌های خودش خواهد رسید. این به خاطر این بود که حرکت کرد.» (بیانات رهبر انقلاب، ۸ ابان ۱۳۸۴)