«قرآن» کتاب هدایت و برنامه زندگی انسان است که اصول صحیح زیستن را برای بشر به ارمغان آورده است. قرآن «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ء» است؛ یعنی بیانگر همه‌چیز برای بشر می‌باشد. از جمله موارد مهمی که در قرآن آمده، شناخت دشمنان انسان، این مخلوق برتر و برگزیده الهی است. بخش قابل‌توجهی از آیات قرآن، به مسئله "دشمن‌شناسی" اختصاص دارد و این نشان از اهمیت این مقوله مهم دارد؛ زیرا به تعبیر آیات نورانی قرآن، برخی از این دشمنان از ابتدای خلقت انسان به همراه او بوده‌اند و تا آخر هم او را رها نخواهند کرد. تا جایی که بزرگ‌ترین دشمن انسان یعنی شیطان رانده‌شده، به دشمنی با انسان قسم می‌خورد: «قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِین»؛ به عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد. بنابراین، دشمن‌شناسی بسیار مهم است و باید همه انسان‌ها، انواع دشمنان خویش را بشناسند تا بهره‌ی بهتری از زندگی خویش برگیرند.

واژه‌شناسی دشمن

واژه دشمن در قرآن معادل «عدوّ» است. راغب اصفهانی درباره «عدوّ» می‌گوید: «عدو، تجاوز و درگذشتن از حدّ است که با التیام منافات دارد؛ یعنى با بهبودى بخشیدن و سازگارى دادن میان دو چیز، تفاوت دارد. عدوّ دو گونه است:

۱. عداوت به‌قصد دشمنى و خصومت، مثل آیات: «فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ‏»، «جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ».‏ و دشمنى از دیگرى و از غیر جنس خود در آیه: «عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِ».

2. دشمنى و عداوتى که از روى قصد نباشد، بلکه حالتى به او دست مى‌‏دهد که اذیّت مى‌‏شود، همان‌گونه که از دشمنان مورد اذیّت و آزار قرار مى‏‌گیرد، مثل آیه: «فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِی إِلَّا رَبَّ الْعالَمِینَ»، و آیه‌‏اى درباره اولاد که مى‌‏گوید: «عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ‏».

با توجه به معنای فوق و نظر به آیات قرآن، مفهوم دشمن در قرآن به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شود.