اشاره: طبق روال نشریه پرتو، ذیلاً خلاصه یکی دیگر از سخنرانی‌های علامه مصباح (ره) تقدیم شده است.

-----------------------------------

برای اینکه ما بتوانیم هم دستاوردهای گذشته را حفظ کنیم و هم بتوانیم قدم بعدی را با موفقیت بیشتری برداریم، دو شرط اساسی وجود دارد:

الف) شناخت ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود

یکی اینکه ببینیم برای این حرکتی که در گام دوم انجام می‌گیرد، چه ابزاری در اختیار داریم و چه انرژی‌ای داریم که این را به کار بگیریم و با یک جهش، قدم بعدی را برداریم. اگر ندانیم که چه نیرویی برای این کار لازم است و آیا ما این نیرو را داریم یا نداریم و اگر بالفعل نداریم چگونه باید کسب کنیم یا اگر ناقص است چگونه آن را کامل کنیم، طبعاً در گام دوم موفقیت چندانی نخواهیم داشت. گام دوم، مهم‌تر از گام اول است و مرتبه‌ی بالاتر از آن گام است. پله دوم از پله اول بالاتر است؛ از سطحی که بودیم بالاتر آمدیم و داریم بیشتر به هدف نزدیک می‌شویم. باید ببینیم سرمایه‌های ما چیست تا این سرمایه‌ها را از دست ندهیم و راکد نگذاریم، بتوانیم راه بهتر استفاده کردن از این سرمایه‌ها را بشناسیم و آن‌ها را به کار بگیریم تا بتوانیم گام دوم را هم موفقیت‌آمیز برداریم.

ب) شناخت خطرهای موجود و راه مقابله با آن‌ها

طبعاً برای اینکه ما بتوانیم این گام را برداریم، اول همان‌طور که عرض کردم باید باور کنیم که ما توان آن را داریم. ثانیاً ببینیم آن توان‌ها چه چیزهایی است و چند بخش است تا این‌ها از دست نرود و راکد نماند و بالاتر اینکه دشمن، این‌ها را از ما ندزدد. سرمایه‌هایی که برای حرکت بعدی داریم را دشمن چپاول نکند؛ این‌گونه نباشد که ما را گول بزند و فریب بدهد و آن سرمایه‌ها را از دست ما بگیرد. پس شناختن سرمایه‌های لازم و شناختن راه استفاده از این سرمایه‌ها را برای پیشرفت، برای جهش و برای حرکت ارتقایی و صعودی باید بدانیم و هم خطرهایی که ممکن است از ناحیه دشمن متوجه شود، آن‌ها را هم بشناسیم برای اینکه به آن خطرها مبتلا نشویم یا با آن‌ها مقابله کنیم، راهش را یاد بگیریم و برنامه‌هایی برای آن‌ها داشته باشیم. این‌ها شرایط این است که ما بتوانیم گام دوم را درست برداریم. برای اینکه ما این گام را برداریم، برخی سرمایه‌ها، داشته‌ها و دارایی‌های مادی لازم است. بالاخره آنچه در این عالم انجام می‌گیرد معمولاً بدون امکانات مادی فراهم نمی‌شود. اگر گاهی یک افاضات غیبی هم می‌شود، آن‌ها هم پاداش حرکت‌هایی است که قبلاً با استفاده از همان امکانات مادی انجام گرفته و الا بنای خدا این نیست که ابتدائاً کسی را بدون استحقاقی که به دست آورده، به یک مقام عالی برساند.

شروط بهره‌مندی از امدادهای غیبی

بنای این عالم بر حرکت اختیاری است و ما باید خودمان این لیاقت را کسب کنیم. برای اینکه از فیوضات الهی، اعم از آن‌هایی که سنتی است و به‌طور عادی انجام می‌گیرد و آنچه فوق عادی است و به صورت کرامت، اعجاز و مددهای غیبی به آن ضمیمه می‌شود استفاده کنیم، ما باید لیاقت آن را قبلاً پیدا کنیم. مثال ساده‌ای که در قرآن به‌طور نسبتاً تفصیلی به آن اشاره شده، داستان جنگ بدر است؛ «وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ»، (آل عمران، 123) «إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ» (انفال، 9) عده قلیلی در جنگ بدر بودند که قصد جنگ هم نداشتند؛ ولی به یک کاروان سنگین مجهز برخورد کردند. عده کمی که نه توش و توان رزمی داشتند، نه امکاناتی در اختیار داشتند، نه افراد کافی برای مقابله با دشمن داشتند و بالاخره همه این‌ها هم تحت فشار شدید بودند تا آنجا که به‌حسب آنچه در نقل‌ها وارد شده، پیغمبر اکرم‌صلی‌‌الله‌‌علیه‌‌و‌آله دست به دعا بلند کردند و گفتند: خدایا! اگر این‌ها را نصرت نکنی، دیگر کسی روی زمین، تو را پرستش نخواهد کرد؛ یعنی هدف از خلقت که پرستش خداست، هدف تحقق پیدا نمی‌کند. تنها راهش این است که این‌ها پیروز شوند. «إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ»؛ استغاثه، یعنی آدم در حالی ‌که از همه‌چیز ناامید است، امید به خدا بسته است. آن‌وقت آن اسباب ظاهری هم که فراهم نبود، خدا فرشتگانی را به کمک مردم فرستاد که داستان آن را همه می‌دانید و من دیگر تکرار نکنم. پس شرط استفاده از آن مددهای غیبی این بود که تا آنجایی که توان دارند توانشان را به کار بگیرند، بعد هم برای استفاده از مددهای غیبی، استغاثه کنند و از خدا کمک بخواهند، اعتمادشان به کمک خدا باشد. آن‌وقت است که خدا هم مدد خواهد کرد؛ «نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ»؛ شما در نهایت ضعف بودید و خدا شما را پیروز کرد.

ایمان و عمل صالح، لازمه تحقق وعده الهی

خداوند می‌فرماید: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ؛ 

آن وعده‌ای که به پیروزی اصحاب بدر دادیم، منحصر به آن‌ها نبود. هرکس اهل ایمان و عمل صالح باشد، مشمول این وعده است. آن وعده چیست؟ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا. 

نهایتاً میفرماید: یَعْبُدُونَنِي لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا.

کسانی که به‌وسیله ایمان و عمل صالح صلاحیت درک این رحمت را پیدا کرده باشند؛ «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ»، این وعده شامل حالشان می‌شود؛ که چه؟ ما در این عالم، به آن‌ها خلافت خواهیم بخشید، به آن‌ها قدرت و توان خواهیم داد، ضعفی که دارند و ترس و نگرانی که در مقابل دشمنانی دارند که از لحاظ شمارش چندین برابر خودشان هستند، از لحاظ امکانات ظاهری، فنّاوری‌های پیشرفته و سرمایه‌های مادی قابل مقایسه با خودشان نیستند، وعده می‌دهیم که خدا آن نگرانی که از این دشمنان دارند را به آرامش و اطمینان و خاطرجمعی تبدیل کند؛ «وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا». آن ترس و نگرانی، به امنیت و آرامش و خاطرجمعی تبدیل شود.

بندگی خدا، هدف اصلی از تشکیل حکومت صالحان

خدا این وعده را می‌دهد تا آن هدف خلقت که «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات، 56) و آن هدفی است که موجب تکامل حقیقی انسان‌ها می‌شود، آن هدف میسر شود؛ «یَعْبُدُونَنِي لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا».

این یک وعده کلی است. خطاب به یک گروهی، نفرموده که اختصاص به شما دارد یا فقط اصحاب بدر هستند یا سایر گروه‌ها، عرب هستند، عجم هستند، فارس هستند، ترک هستند؛ خصوصیتی ندارد. ملاک، این است؛ «الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ». اول، ایمان صحیح کسب کنید. بعد بر طبق مقتضای ایمانتان، آن اندازه که میسر است عمل شایسته انجام دهید. طبعاً وقتی می‌خواهید عمل صالح انجام دهید، چیزی که قدرت آن را ندارید تکلیفی هم به آن ندارید؛ ولی در حد توانتان، آنچه که می‌توانید کم نگذارید. اعتقاد صحیح پیدا کنید، ایمان داشته باشید، در حد توانتان رفتار متناسب با این ایمان انجام دهید. اگر این کارها را کردید، خدا بر توان شما می‌افزاید و امکان عمل بیشتر و بهره‌برداری بهتر از نعمت‌ها را برای شما فراهم می‌کند.

این‌ها کلیاتی است که به طور اجمال از همین تعبیرات گام دوم انقلاب که مقام معظم رهبری نسبت به این بیانیه فرمودند و از این آیه شریفه‌ای که در واقع آن کلی الهی است که بر این مطالب سایه می‌اندازد و همه را تأیید و پشتیبانی می‌کند می‌شود استفاده کرد؛ ولی ما عملاً می‌بایست توانایی و دارایی‌های خودمان را بشناسیم و اگر راه استفاده از آن‌ها را بلد نیستیم، راه استفاده از آن‌ها را یاد بگیریم و بعد آن‌ها را عمل بکنیم تا جزو کسانی بشویم که «آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ».

ادامه دارد

(آیت الله مصباح یزدی در همایش دفتر پژوهش‌های فرهنگی؛ مصلی نمازجمعه قم تاریخ: پنجشنبه، 16 آبان، 1398)