- سلام بفرمایید. - حاج آقا «شب‌های پیشاور» چه کتابی است؟ - شب‌های پیشاور، حاصل ده جلسه مباحثه و مناظره «سلطان الواعظین شیرازی» با دو نفر از اکابر علمای اهل سنت کابل از شهر «ملتان» به نام‌های «حافظ محمد رشید» و «شیخ عبدالسلام» است. - سلطان الواعظین شیرازی که بود؟ - «سید محمد اشرف شیرازی» معروف به سلطان الواعظین شیرازی در سال ۱۲۷۶ شمسی در تهران متولد شد و از دوران طفولیت به آموختن علوم دینی پرداخت. او پس از گذراندن تحصیلات سطوح عالی در حوزه علمیه قم و تسلط بر فنون بیان، وعظ و خطابه به کشورهای مختلف مسافرت کرد و به تبلیغ مذهب شیعه پرداخت. - کتاب شب‌های پیشاور ثمره سفرهای تبلیغی اوست؟ - بله. سلطان الواعظین در سفر به هندوستان به دعوت «محمد سرور خان» از رجال متنفذ شیعه به پیشاور ـ که اکثریت اهالی آن را مسلمانان و از برادران اهل سنت تشکیل می‌دادند ـ سفر کرد و در آنجا به منبر رفت و در اثبات امامت سخن گفت. روزی دو نفر از بزرگان اهل سنت به ملاقات او آمده و تقاضای بحث و گفتگو کردند و بدین وسیله مجلس مناظره در منزل «میرزا یعقوب علی خان قزلباش» از رجال با نفوذ پیشاور تشکیل شد و ده شب متوالی بعد از نماز مغرب تا طلوع فجر به درازا کشید. در این جلسات دویست نفر از رجال شیعه و سنی و چهار نفر از ارباب جراید حضور یافته و گفتگوی هر شب را نوشته و در نشریات منتشر می‌کردند. سلطان الواعظین بعدها مطالب منتشره این شب‌ها را از نشریات جمع‌آوری و مرتب کرد و در کتابی با عنوان شب‌های پیشاور منتشر نمود. اولین جلسه مناظره در تاریخ 06/11/1305برگزار شد. وی در این هنگام سی سال داشت.  - شب‌های پیشاور حاوی چه مطالبی است؟ - در این مناظرات سلطان الواعظین با بیانی شیوا و متقن و در عین حال بسیار مؤدبانه و نجیبانه، به دفاع و اثبات مذهب شیعه پرداخته و در احتجاجات خود فقط به کتب معتبر اهل سنت استناد می‌کند. در واقع یکی از مزایای این کتاب، استناد به کتب عامه برای اثبات حقانیت شیعه است.  - ثمره این مناظرات چه بود؟ - مناظرات سلطان الواعظین به دلیل انتشار در جراید به معرفی مذهب شیعه در آن منطقه انجامید و در پایان شب دهم نیز، شش نفر از رجال، ملاکین و اصناف محترم اهل تسنن حاضر در جلسه، به مذهب شیعه پیوستند.  - مناظره علمای شیعه و سنی فی نفسه قابل ستایش است.  - بله همین‌طور است. گفتگو و جدال احسن با هدف کشف حقیقت علاوه بر رشد و هدایت، موجب افزایش صعه صدر، رفع سوء تفاهمات، نزدیکی دل‌ها به یکدیگر، تقریب بین مذاهب و وحدت اسلامی می‌شود. ممنون حاج آقا

 • برداشتی از کتاب: شبهای پیشاور، ج 1، (آغاز سفر)، تالیف: سلطان الواعظین شیرازی، با تحقیق و تعلیقات پژوهشگران زیر نظر دکتر آیت پیمان