1-5-6 . شیعیان پاکستان

شیعیان پاکستان در شرایطی که کشورشان زیر سلطه ارتش اداره می‌شد، به دلیل بی‌توجهی متوالی دولت‌های وقت به حقوق آن‌ها و نیز ناهماهنگی در بین خود، در وضعیت نابسامانی قرار داشتند. در این شرایط، وقوع انقلاب اسلامی باعث شد که شیعیان به خود آمده، برای احقاق حقوق پایمال شده خود بکوشند. این تحول موجب تحرک و انجام فعالیت‌های سیاسی و مذهبی میان شیعیان شد و دستاورد آن شکل‌گیری نهضت «تحریک نفاذ فقه جعفریه» بود.

شیعیان پاکستان در حدود هفتاد روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اجتماع یک صد هزار نفری را در شهر «بهکر» تشکیل دادند و با تعیین رهبری جعفر حسین، اولین گام تشکیل این نهضت را برداشتند. دومین اجتماع بزرگ شیعیان در ششم جولای 1980م در شهر «اسلام آباد» برگزار شد که منجر به اجبار حکومت وقت پاکستان به مذاکره با نمایندگان شیعیان شد. سومین اجتماع بزرگ شیعیان نیز پنج و ششم جولای سال 1987م در شهر لاهور با جمعیتی در حدود سیصد هزار نفر شکل گرفت که شهید عارف حسینی در این اجتماع، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی وسیع خود و شیعیان را برای آینده اعلام کرد. این حرکت و فعالیت گسترده شیعیان، دولت ضیاء الحق را نگران کرد و برای مقابله با شیعیان در اقدامی، وهابی‌ها را در ارگان‌ها، وزارت‌خانه‌ها و ارتش به جای شیعیان جایگزین کرد. همچنین، او از وهابیان در فاجعه کشتار شیعیان در شهر کلگیت در سال 1367 با عدم دخالت در این فاجعه، حمایت نمود.

تشکیل نهضت «تحریک نفاذ فقه جعفری» در این مقطع بیشترین تأثیر را بر فعالیت‌های شیعیان پاکستان گذاشت؛ به طوری که موجب ایجاد فرصت برای شیعیان و استفاده از تمام توانایی‌های آنها شد. گسترش این فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی سبب شد گروه‌های وهابی، در ضدیت با تشیع و انقلاب اسلامی در قالب «سپاه صحابه» و با هدف جلوگیری از قدرت یافتن شیعیان و مقابله با حرکت آن‌ها تحت تأثیر انقلاب اسلامی شکل بگیرد. (سید قندیل، 1375: 75).

سپاه صحابه در مقابله با حرکت شیعیان پاکستان و با حمایت‌های دولت وقت پاکستان و رژیم آل سعود به شدیدترین اقدامات دست زد و فاجعه کشتار شیعیان کلگیت و شهادت عارف حسینی، رهبر نهضت «تحریک نفاذ فقه جعفری» را رقم زد. این اقدامات سبب شد که فعالیت‌های سیاسی شیعیان افول کند و به انجام مراسم‌های مذهبی محدود شود. درمجموع باید گفت که رشد خشونت‌های سازمان یافته در پاکستان که تا به حال قربانی فراوانی از شیعه و سنی گرفته است و عاملی برای افزایش خصومت‌گرایی فرقه‌ای است، از آنجا که محرک‌های خارجی نیز در آن دخیل هستند، مانع تحقق اهداف انقلاب اسلامی به ویژه در زمینه وحدت‌گرایی در پاکستان شده است. (عارفی، 1380: 43).

 .1-6 ایجاد و اثرپذیری جنبش‌ها و حرکت‌های اسلامی اهل سنت

با وقوع انقلاب اسلامی ایران، در میان مسلمانان اهل سنت نیز همانند تشیع، جان تازه‌ای دمیده شد و حرکت‌ها و جنبش‌های اسلامی کوچک و بزرگی در نقاط مختلف جهان اسلام ایجاد یا تحت تأثیر انقلاب اسلامی قرار گرفت که در این بخش از پژوهش، به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.

یکی از مهم‌ترین جنبش‌های اسلامی که تحت تأثیر انقلاب اسلامی شکل گرفت، جنبش گرایش اسلامی «حرکه الاتجاه الاسلامی» در تونس بود که در سال 1981م توسط گروهی از روشنفکران مسلمان این کشور، ازجمله «راشد الغنوشی» و «عبد الفتاح مورو» اعلام موجودیت کرد و بعد از مدتی نام خود را به «جنبش نهضت» (حرکه النهضه) تغییر داد. این جنبش در نشریات خود با نام المجتمع و المعرفه، انقلاب اسلامی را بارها ستود و امام خمینی را نمونه‌ای از رهبر بیدار و انقلابی اسلام توصیف کرد. همین حمایت باعث شد تا دولت «بورقیبه» چندین بار المجتمع و المعرفه را توقیف کند، به طوری که این روند در نهایت به دستگیری و محاکمه رهبران و اعضای جنبش در سال 1987م انجامید. محمد الهاشمی الحامدی، یکی از رهبران جنبش در نقد کتاب مقالات و اسناد انقلاب اسلامی تونس، درباره انقلاب اسلامی می‌نویسد:

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران رویدادی تاریخیِ عظیمی بود که نسل‌های مسلمان را از رکود و گوشه‌گیری نجات داد و انسان را به حرکت واداشت. در نهایت قاطعانه می‌توان اقرار کرد که اسلام قادر است بر دشمنان پیروز گردد و گستاخ‌ترین نظام ضدِ مذهبی را واژگون سازد. اگرچه آن نظام از طرف رژیم شاهنشاهی تهران حمایت شود. (روزنامه کیهان: 26/8/1366).

از دیگر جنبش‌های اسلامی «جبهه نجات اسلامی» است که در سپتامبر سال 1989م تحت تأثیر انقلاب اسلامی در الجزایر شکل گرفت. این جنبش به رهبری «عباس مدنی» و «علی بلحاج»، قائم مقام وی، به سرعت صدها هزار نفر از جوانان کشور را جذب خود کرد و در ژوئن 1990م به نخستین پیروزی انتخاباتی خود دست یافت و آرای نخستین انتخابات محلی چندحزبی الجزایز را به خود اختصاص داد. به دنبالِ این جریان، احزاب و جنبش‌های اسلامی دیگری نیز در الجزایر شکل گرفتند و نقش احزاب اسلامی به ویژه جبهه نجات اسلامی در صحنه سیاسی الجزایر بسیار پر رنگ شد. اما از سال 1991م این کشور درگیر تنش‌ها و درگیری‌های سیاسی شد و در نهایت با اقدام ارتش و برقراری حکومت نظامی در پنجم ژوئن 1999 منجر به بازداشت بیشتر رهبران اسلام گرا ازجمله عباس مدنی و علی بلحاج شد (محمدی، 1387: 304(.

جماعت «اخوان المسلمین» مصر نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین جنبش‌های اسلامی با وقوع انقلاب اسلامی ایران تحت تأثیر قرار گرفت. این جماعت با فرستادن هیئتی مرکب از نمایندگان جناح‌های مختلف اخوان المسلمین به ایران، پیروزی انقلاب را به مسئولان و مقامات ایران تبریک گفتند. همچنین، اخوان المسلمین طی اعلامیه‌ای در سال 1979م انقلاب اسلامی را ستود و با بیان این عبارت: «روحی که پشت انقلاب اسلامی ایران بوده، شبیه همان روحی بود که مسلمانان اولیه را به اسلام هدایت کرد»، انقلاب اسلامی را تأیید کرد. (موسوی، 1378: 89). 

اخوان المسلمین، ضمن سرمشق قراردادن انقلاب اسلامی ایران، تغییراتی در راهبردهای خود ایجاد کرد و خواستار ایجاد خیزش‌های مردمی در دانشگاه‌ها و خیابان‌ها شد؛ لیکن نقطه ضعف این گروه آن بود که نتوانست توده‌های مردمی را با خود همراه کند و در عمل ناکام ماند. (همان: 69).

اما با گذشت دو سال از پیروزی انقلاب اسلامی، حمایتِ رهبران اخوان المسلمین در ایران و روابط با آن کاهش یافت. این سردی روابط را می‌توان در شکل‌گیری جریانی ضد شیعی درون اخوان که انقلاب ایران را انقلابی شیعی عجمی می‌دانست که خواهان تسلط بر کل جهان اسلام است، جستجو کرد. اخوانی‌ها پس از این، به انتشار کتاب‌های ضد شیعی و حمله به انقلاب اسلامی پرداختند. از سویی فشارهای کشورهای عربی نیز بر این جنبش در اتخاذ این رویه بی‌تأثیر نبود.

 .2 دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه منطقه‌ای

بیشترین تأثیرات و دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه بین الملل، در منطقه غرب آسیا بوده است. این منطقه به جهت هم جواری با ایران و انعکاس سریع اخبار و اطلاعات انقلاب در کشورهای آن و نیز به دلیل اشتراکات دینی، مذهبی، قومی و زبانی، بیشتر از نقاط دیگر جهان تحت تأثیر انقلاب اسلامی و تعالیم و آموزه‌های آن قرار گرفت و بیداری امت اسلامی در منطقه را به همراه داشت. همچنان که گذشت، بخش عمده این دستاوردها در تأثیر انقلاب اسلامی بر شیعیان بررسی شد. اینک با چشم پوشی از آن، برخی دیگر از کشورهای منطقه را که فرای از گرایش‌های مذهبی‌شان تحت تأثیر انقلاب اسلامی قرار گرفته‌اند، بررسی می‌کنیم.