- سلام بفرمایید. - حاج آقا «خوارج» چه روحیانی داشتند؟ - خوارج روحیات خاصی داشتند. آنها ترکیبی از زشتی و زیبایی بودند و نهایتاً در صف دشمنان امیرالمومنین علی (علیه السلام) قرار گرفتند. شخصیت ممتاز و جاذبه مغناطیسی مولای متقیان نتوانست آنها را جذب کند که دفع هم کرد.

- زیبایی روحیه خوارج چه بود؟ - آنها روحیه مبارزه و فداکاری داشتند و در راه عقیده خویش، سرسختانه می‌کوشیدند. در تاریخ خوارج، فداکاری‌هایی را شاهدیم که در تاریخ زندگی بشر نظیری ندارد. خوارج از تمام فرقه‌ها معتقدتر، کوشاتر و آماده‌تر برای مرگ بودند. 

- چه خصایص زیبای دیگری داشتند؟ - آنها مردمی عبادت پیشه و متنسّک بودند. شب‌ها را به عبادت می‌گذراندند. بی‌میل به دنیا و زخارف آن بودند. به احکام اسلامی و ظواهر اسلام سخت پایبند بودند. دست به آنچه آن را گناه می‌دانستند نمی‌زدند. با معیارهای خود خلافی را مرتکب نمی‌شدند و از کسی که گناهی می‌کرد بیزار بودند. 

- زشتی روحیه خوارج چه بود؟ - خوارج مردمی جاهل و نادان بودند. در اثر جهالت و نادانی حقایق را نفهمیده و بد تفسیر می‌کردند، آنها ناآشنا به فرهنگ اسلامی بودند و می‌خواستند همه کمبودهای خود را با فشار آوردن بر رکوع و سجودهای طولانی جبران کنند. این کج‌فهمی‌ها کم‌کم به صورت یک مذهب برای آنان درآمده بود که بزرگ‌ترین فداکاری‌ها را در راه تثبیت آن از خود بروز می‌دادند. 

- خوارج چه روحیات زشت دیگری داشتند؟ - آنها مردمی تنگ‌نظر و کوته‌بین بودند. در افقی بسیار پست فکر می‌کردند. اسلام و مسلمانی را در چهاردیواری اندیشه‌های محدود خود محصور کرده بودند. مانند همه کوته‌نظران، مدعی بودند که همه بد می‌فهمند و یا اصلاً نمی‌فهمند و همگان راه خطا می‌روند و جهنمی هستند. آنها این کوته‌بینی و تنگ‌نظری را به صورت یک عقیده دینی درآورده بودند. رحمت خدا را محدود و او را بر کرسی غضب نشانده بودند تا بندگان را با کوچک‌ترین لغزشی به آتش جهنم سرازیر کند. 

- چگونه زهد، عبادت و تقوای خوارج با جهالت و تنگ‌نظری‌شان قابل جمع است؟  - عبادت خوارج عین جهالتشان بود و عبادت توأم با جهالت، فاقد اثر و ارزش است. از این رو امیرالمومنین علی (علیه السلام) بی‌توجه به زهد، تقوا و پیشانی‌های پینه بسته خوارج، به جنگ با آنها برخواستند و فرمودند: «چشم این فتنه را من درآوردم. غیر از من احدی جرئت چنین کاری را نداشت، پس از آنکه موج دریای تاریکی و شبهه‌ناکی آن بالا گرفته بود و هاری آن فزونی یافته بود.» - ممنون حاج آقا 

منبع: برداشتی از کتاب: جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام، (ممیزات خوارج)، تالیف:  شهید مرتضی مطهری (ره)