امام حسین علیه‌السلام:  بخشنده‌ترین مردم کسی است که به آنکه امید ندارد و درخواست یاری نکرده، کمک کند و ببخشد. (کشف الغمه، ج ۲، ص۳۰) 

حوزه و عدالت اجتماعی «با نگاهی به پیام رهبر انقلاب به همایش یکصد سالگی حوزه»

حجت الاسلام احمد اولیایی
 
در این پیام، قالب‌ها و فعالیت‌هایی که حوزه باید بدان توجه کند زیاد است؛ اما از نظر محتوا، یکی از مهم‌ترین محتواهایی که حوزه باید تعریف کند و در پیام رهبری پررنگ است، عدالت اجتماعی‌ست که در چند جا آمده. مورد اول جایی‌ست که می‌فرمایند: «امروز با تشکیل نظام سیاسی اسلام، سؤال اصلی، نگاه کلان شارع به ابعاد فردی و اجتماعی زندگی بشر و پایه‌های اصولی آن است» و در این راستا عدالت را مثال می‌زنند. یعنی نگاه شارع به مسئله عدالت مهم است لذا «فتوای فقیه در هر مسئله باید نشان‌دهنده‌ی بخشی از این نگاه کلان باشد». همه می‌دانیم فقه ما هر چند تکالیف را روشن می‌کند؛ اما دغدغه عدالت اجتماعی ندارد. به عبارت دیگر این نگاه که عمل به رساله علمیه، عدالت اجتماعی در جامعه به همراه می‌آورد، کمی تقلیل معنای عدالت است. عدالت اجتماعی یا به چیزی بیش از فقه نیاز دارد، یا فقهی کامل‌تر و اجتماعی‌تر از فقه امروز می‌طلبد. مورد دوم در بخشی‌ست که اولویت‌های فقهی را بیان می‌دارند. «امروز با تشکیل نظام اسلامی و مطرح شدن حکمرانی به شیوه‌ی اسلام، موضوعات مهمّی برای حوزه اولویّت یافته که در گذشته مطرح نبوده است» و در این جا نیز «معنا و مفهوم عدالت» را موضوع اولویت‌دار فقه معرفی می‌کنند. در جای دیگر، ایشان برجسته‌ترین انتظار از حوزه علمیه را کمک به استقرار تمدن اسلامی می‌داند. نکته اینجاست که ثقل تبیین ایشان از تمدن اسلامی بر عدالت است. «تمدّنی که در آن، علم و فنّاوری و منابع انسانی و منابع طبیعی و همه‌ی توانایی‌ها و همه‌ی پیشرفت‌های بشری، و حکومت و سیاست و نیروی نظامی و هر آنچه در اختیار بشر است، در خدمت عدالت اجتماعی و رفاه عمومی و کاستن از فواصل طبقاتی قرار گیرد.». حال پرسشی اساسی پیش روی حوزه قرار می‌گیرد که حوزه و حوزویان چگونه می‌توانند به حل مسئله عدالت در جامعه کمک کنند؟! حوزه و علمای ما حداقل در دو واقعه مشروطه و انقلاب اسلامی بر مبنای عدالت، کنشگری سیاسی - اجتماعی داشتند و باید دید حوزه علمیه قم در سده دوم خود، آیا می‌تواند به این کنش هم در حل نظری عدالت و هم عدالت‌خواهی امتداد بخشد یا خیر؟! و نکته نهایی اینکه یکی از بهترین راه‌های نزدیک‌تر شدن مردم به روحانیت، تمرکز حوزه بر عدالت اجتماعی-ست؛ چرا که از این مسیر، حوزه و مردم خواهان یک چیز مشترک می‌شوند و این یعنی قرابت بیشتر حوزه و مردم.