سلام بفرمایید. - حاج آقا حقیقت «شیطان» چیست؟ 

- قرآن از موجودی به نام «جنّ» سخن می‌گوید که مکلّف به تکالیفی مانند تکالیف انسان است، جن موجودی نامرئی و بر خلاف آنچه مردم می‌پندارند در ردیف انسان است نه فرشته. شیطان به نصّ قرآن کریم از نوع جنّ است. - جن چگونه در ردیف انسان است؟

- جن در خصلت‌ها شبیه‌‏ترین موجودات به انسان است؛ یعنی موجودی است که مانند انسان تولد و مرگ دارد، حشر و ذرّیّه دارد، مرد و زن دارد. اما برخلاف انسان که از خاک آفریده شده است، جن از آتش خلق شده است.

- چرا به شیطان کافر می‌گویند؟

- شیطان اهل یقین بود و به خدا، قیامت و پیامبران ایمان داشت. او را کافر می‌گویند چون نسبت به آنچه معرفت داشت تسلیم نشد و برنامه عملی خود را بر اساس تمرّدِ در مقابل این حقایق تنظیم نمود. مسئله‌ تسلیم غیر از مسئله‌ معرفت و اعتقاد است.

- شیطان تا چه اندازه می‌تواند در انسان نفوذ کند؟ 

- قلمرو نفوذ شیطان در وجود بشر محدود به نفوذ در اندیشه اوست نه تن و بدن او. نفوذ شیطان در اندیشه بشر نیز منحصر است به حدّ وسوسه کردن و خیال یک امر باطلی را در نظر او جلوه دادن. قرآن این معانی را با تعبیرهای «تزیین»، «تسویل»، «وسوسه» و امثال اینها بیان می‌کند. اما اینکه تسلّط تکوینی بر بشر داشته باشد، یعنی به شکل یک قدرت قاهره بتواند بر وجود بشر مسلّط شود و بتواند او را بر کار بد اجبار و الزام نماید، از حوزه قدرت شیطان خارج است. تسلّط شیطان بر بشر محدود است به اینکه خود بشر بخواهد با او همراهی کند.

- فلسفه تسلط شیطان بر انسان چیست؟

- فلسفه و حکمت تسلّط شیطان بر بشر، «اختیار» انسان است. مرتبه وجودی انسان ایجاب می‌کند که حرّ، آزاد و مختار باشد. موجود مختار همواره باید بر سر دو راه و میان دو دعوت قرار گیرد تا کمال و فعلیت خویش را که منحصراً از راه «اختیار» و «انتخاب» به دست می‌آید تحصیل نماید. 

- شیطان را چگونه باید شناخت؟

- شیطان را باید از وسوسه‌‏هایش شناخت. هرگاه وسوسه‏‌ای در قلب انسان پیدا شد که او را به یک عمل زشت، منکر و ناپسند دعوت می‌کند باید دانست که آنجا شیطان است که بر گوش انسان نجوا می‌کند، شیطان جلو افتاده و به شما می‌گوید: بیا. آن وسوسه، بیای شیطان است. شیطان را باید با چشم دل دید. «وَ مَنْ یتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیطانِ‏» آن که جای گام‌های شیطان گام می‌گذارد باید بداند «فَانَّهُ یأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ» شیطان دعوت به کارهای زشت و ناپسند می‌کند. - ممنون حاج آقا ( برداشتی از کتاب: عدل الهی، (شیطان)، تالیف: متفکر شهید استاد مرتضی مطهری (ره))