- سلام بفرمایید.

- حاج آقا منظور از «جود» و «سخاوت» چیست؟

- جود و سخاوت از فضایل مهم اخلاقی است که در مقابل «بخل» قرار دارد. هر اندازه بخل نشانه پستی و حقارت نفس، ضعف ایمان و فقدان شخصیت است، جود و سخاوت نشانه ایمان و کرامت نفس است. 

- جایگاه جود بالاتر است یا سخاوت؟

- جود و سخاوت غالباً در یک معنی استعمال می‌شوند؛ اما جود در مرحله بالاتر از سخاوت قرار دارد. جود بخشش بدون درخواست است که بخشنده، بخشش خود را کوچک می‌شمارد و از درخواست مردم و بخشش خود لذت می‌برد. مال را مال خدا، نیازمند را بنده خدا و خودش را واسطه الهی می‌انگارد. در حالی که سخاوت، معنی وسیع‌تری دارد و هرگونه بذل و بخشش را شامل می‌شود. کسی که بخشی از اموال خود را بخشیده و بخش دیگر آن را برای خود نگاه دارد، صاحب سخاوت است و کسی که بیشتر مال خود را بخشیده و مقدار لازمی را برای خود نگاه دارد، دارای جود است. 

- منابع قرآنی و حدیثی درباره جود و سخاوت چه می‌گویند؟

- در آیات قرآن کریم گرچه واژه جود و سخاوت به کار نرفته است؛ اما از تعبیرات دیگری منطبق بر این دو مفهوم استفاده شده است. مثلاً در آیات ۸ و ۹ سوره دهر می‌فرماید: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند و می‌گویند ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.» همچنین در آیه ۲۷۴ سوره بقره می‌فرماید: «آن‌ها که اموال خود را شب و روز پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است.» در روایات اسلامی نیز تعبیرات بسیار والایی درباره جود و سخاوت وجود دارد که در نوع خود کم‌نظیر است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند: «سخاوت، اخلاق بزرگ الهی است.» امیرالمومنین علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «به سخاوت و ورع، خود را بیارای که این دو آرایش ایمان و برترین صفات توست.»

- جود و سخاوت چه آثار و پیامدهایی دارد؟

- این فضیلت اخلاقی محبّت دوست و دشمن را جلب کرده، بر تعداد دوستان افزوده و از عدد دشمنان می‌کاهد. پوششی برای عیوب انسان بوده و آبرویش را حفظ می‌کند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «سخاوتمند نزدیک به خدا، نزدیک به مردم و نزدیک به بهشت است.» خداوند متعال به حضرت موسی (علیه السلام) وحی کرد: «سامری را به قتل مرسان؛ زیرا او مرد سخاوتمندی است.» همچنین پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) امر کرد گروهی از جنایتکاران جنگی را قصاص کرده و به قتل برسانند؛ ولی یکی از آن‌ها را استثنا کرد. آن مرد با تعجّب پرسید:

 با اینکه گناه ما یکی است، چرا مرا از میان آن جمعیت جدا کردی؟ حضرت فرمودند: «خداوند به من وحی فرمود که تو سخاوتمند قوم خود هستی و نباید کشته شوی.»

- سخاوت نیز مرز و محدوده‌ای دارد؟

- بله. سخاوت مانند تمام صفات نیک و کارهای پسندیده، حد و حدودی دارد که اگر در مسیر افراط قرار گیرد، نتیجه منفی می‌دهد. سخاوت نباید به آبرو، حیثیت و زندگی کسانی که به انسان وابسته‌اند، صدمه بزند. بخشش باید در اموال حلال انسان باشد، نه اموالی که از راه‌های حرام و نادرست به دست آمده است و یا اموال مربوط به بیت‌المال که مسائل خود را دارد.

- چگونه می‌توان به فضیلت سخاوت آراسته شد؟

- این فضیلت اخلاقی نیز مانند تمام فضایل اخلاقی دیگر با تعلیم و تربیت، اندیشه و تفکّر، تمرین و ممارست حاصل می‌شود. توجه به این حقیقت که اموال و ثروت‌ها، امانت‌های الهی در دست ما بوده و دوام و بقایی ندارند، انسان را وامی‌دارد تا با بذل و بخشش، آن‌ها را در صندوق امانت الهی برای روز واپسین ذخیره نماید. اما از نظر عملی هر چقدر تمرین و ممارست بیشتری صورت گیرد، توفیق بیشتری نیز حاصل می‌شود؛ زیرا تکرار اعمال سخاوتمندانه هرچند از راه تحمیل بر نفس باشد، به تدریج به صورت عادت درآمده، سپس تبدیل به حالت می‌شود و سرانجام به یک ملکه اخلاقی مبدل می‌گردد. البته تعلیم سخاوتمندی در دوره کودکی این اخلاق نیکو را به آسانی در وجود انسان نهادینه می‌کند.

- ممنون حاج آقا 

برداشتی از کتاب: اخلاق در قرآن، «فروع مسائل اخلاقی»، (جود و سخاوت)، تألیف: آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، جلد ۲