حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) و همسر امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، یکی از بانوان قدسی عالم بشریت و مهتر زنان و عالمیان است. پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در مقام و منزلت وی فرمودند: فاطمه حوراء فی صوره انسیّه، فاذا اشتقت الی الجنّه قبلت فاطمه، فأشمّ منها رائحة الجنّه (1)؛ فاطمه، حوری (بهشتی) است که به صورت انسان آفریده شده است. من هرگاه مشتاق بهشت می‌شوم، به نزد فاطمه می‌روم و بوی بهشت برین را از وی استشمام می‌کنم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، آخرین فرزند رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) از همسرشان حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) است که در بیستم جمادی‏الثانی، سال پنجم بعثت پیامبر (صلی الله علیه آله وسلم)، در مکه معظمه دیده به جهان گشودند و در اوج اذیت و آزار مشرکین و بت پرستان قریش نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و سایر مومنان و مسلمانان مکه، در دامن مهرانگیز مادرشان حضرت خدیجه (سلام الله علیها) و مکتب تربیتی پدرشان حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) رشد یافتند. ولیکن چند سالی از عمر بابرکتشان نگذشته بود که مادر مهربانشان بدرود حیات گفت و پیامبر و فرزندانشان، از جمله حضرت فاطمه زهرا را تنها گذاشتند و از آن زمان، مهم‌ترین؛ بلکه تنهاترین تکیه‌گاه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) پدرشان بود. بدین جهت علاقه طرفینی عجیبی میان آن دو بر قرار بود، به طوری که اگر روزی همدیگر را نمی‌دیدند، آزرده‌خاطر می‏شدند.

دیری نگذشت که هجرت رسول خدا و سایر مسلمانان از مکه به یثرب که بعدها به مدینه الرسول و یا مدینه منوره شهرت یافت، پیش آمد و رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به امر پروردگار عالمیان در لیله المبیت، پسر عمش علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) را در بستر خود خوابانیدند و خود، مخفیانه و به دور از چشم مشرکان و تعقیب‌کنندگان قریش، مکه را ترک و به سوی مدینه منوره حرکت کردند. آن حضرت پیش از حرکت، امیرالمومنین علی (علیه السلام) را متولی امور خود در مکه نمودند و هجرت سرنوشت‌ساز فرزندشان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و سایر بازماندگان خویش را به ایشان سپردند.

به هر روی، این بانوی شریف نیز به مانند پدرشان به مدینه هجرت و پس از مدتی، با پسر عمویشان علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) ازدواج نمودند. ثمره ازدواج مبارک آنان، دو پسر و دو دختر به نام‌های امام حسن مجتبی، امام حسین (علیهما السلام)، زینب کبری و ام کلثوم (سلام الله علیهما) بود.

همچنین ایشان در هنگام رحلت پدرشان پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، به فرزند دیگری حامله بودند که رسول خدا پیش از این، وی را "محسن" نام نهادند. ولیکن پس از رحلت پیامبر بر اثر ناملایمات فراوان و صدمات روانی و جسمی که از اصحاب پدرشان، به ویژه غاصبان خلافت اسلامی و مأموران بی‌نزاکت و بی‌ادب متحمل شده بودند، جنین ایشان سِقط و پیش از تولد، در رحم مادرش شهید گردید.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از آن پس بیمار و روز به روز حالشان وخیم‌تر و سخت‌تر گردید، تا اینکه در جمادی‌الاولی سال یازدهم قمری دیده از جهان فروبستند و روح ملکوتی‌شان به روح پاک و قدسی پدرشان پیوست. (2)

درباره تاریخ شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) اکثر مورخان و سیره‌نویسان شیعه متفق‌اند که این حادثه جان‌سوز در ماه جمادی به وقوع پیوست؛ ولیکن در اینکه کدام یک از دو ماه جمادی‌الاولی و جمادی الآخره بوده است، اتفاق‌نظر ندارند.

برخی از آنان معتقدند که آن حضرت، پس از رحلت پدرشان پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) تنها هفتاد و پنج روز و برخی دیگر می‌گویند نود و پنج روز زندگی نمودند.

آن‌هایی که هفتاد و پنج روز را برگزیده‏اند، شهادتشان را در روز سیزدهم جمادی‌الاولی می‌دانند.

ابن أبی ثلج بغدادی در "تاریخ الأئمه (ع)" در این باره گفت: و اقامت (فاطمه الزّهراء (س)) مع امیرالمؤمنین (ع) من بعد وفاة رسول‏الله (ص) خمسه و سبعین یوما. (3)

علاّمه طبرسی (ره) با اینکه می‏گوید: و بقیت (فاطمه (س)) بعده (رسول الله(ص)) خمسه و سبعین یوما، با این حال تاریخ شهادتشان را در سوم جمادی‌الآخر می‌داند و در این باره گفت: توّفیت الزّهرا (س) فی الثّالث من جمادی الآخرة سنة احدی عشرة من الهجرة. (4)

به نظر می‌آید که علت اختلاف اقوال علما درباره تاریخ شهادت آن حضرت، از دو چیز سرچشمه گرفته است:

1. آن حضرت پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)، چه مقدار زندگی نمودند؟ هفتاد و پنج روز و یا نود و پنج روز؟ که این دو قول، معروف بین علما و مورخان ما است. اما اهل سنت نیز در این باره اختلاف دارند و بیشتر آنان معتقدند که ایشان شش ماه زندگی نمودند.

2. رحلت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در چه تاریخی رویداده است؟ آیا در روز بیست و هشت صفر واقع گردید (که قول معروف و مشهور شیعه است) و یا در روز دوازدهم ربیع الاول (آن طوری که اهل سنت نقل می‌کنند)؟

هر یک از این دو قول، تأثیر خاصی در تعیین روز شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) خواهد داشت. علامه طبرسی در اعلام الوری، درباره مدت زندگی حضرت فاطمه زهرا پس از رحلت پدرشان پیامبر و تاریخ شهادتشان گفت: روایت شد که حضرت زهرا (سلام الله علیها) در سوم جمادی الآخره، سال یازدهم از هجرت وفات کردند و مدت نود پنج روز و یا چهار ماه پس از پدر بزرگوارشان در جهان زندگی کردند. (5)

بنا بر گفتار علاّمه طبرسی، اگر قول نود و پنج روز را برگزینیم، طبعاً شهادت آن حضرت، در سوم جمادی‌الثانی خواهد بود. ولیکن اگر قول چهار ماه را انتخاب کنیم، باید تاریخ شهادت آن حضرت در اواخر جمادی‌الثانی اتفاق افتاده باشد.

البته قول‌های دیگری هم از جانب شیعیان وهم از جانب اهل سنت درباره تاریخ شهادت دختر رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل گردید که به خاطر عدم شهرت، اشاره‌ای به آن‌ها نمی‌کنیم.

به هر روی، این مسئله قابل تأمل و جای بحث و بررسی بیشتر و فنی‌تر است و مجال دیگری می‌طلبد. اما شیعیان و محبان اهل بیت (علیهم السلام) به خاطر عشق و علاقه وافر به خاندان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)، هم در سیزدهم جمادی‌الاولی و هم در سوم جمادی الآخره، در سوگ آن بانوی بزرگ عالم اسلام، سیاه‌پوش و عزادار می‌باشند.

بدین جهت، دو ایام فاطمیه را گرامی می‌دارند. فاطمیه اول از روز سیزدهم جمادی‌الاولی و فاطمیه دوم از روز سوم جمادی الآخره که هرکدام به مدت سه روز ادامه خواهد یافت.

سید بن طاووس (ره) در الاقبال، زیارت ویژه‌ای برای حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نقل و سپس چنین گفت: روایت گردید که هر کسی آن حضرت را با این عبارت، زیارت کند و در پیشگاه پروردگار متعال استغفار نماید، خداوند سبحان گناهانش را آمرزیده و او را وارد بهشت برین خواهد کرد.

در آغاز زیارتش آمده است: اَلسّلام علیک یا سیّدة نساءِ العالمین، السّلام علیک یا والدة الحجج علی النّاس اجمعین... (6)

شایان ذکر است که علاوه بر تاریخ وفات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، درباره محل تدفینشان نیز اتفاقی بین مورخان و سیره نگاران نیست.

زیرا برخی معتقدند که بدن شریفشان در قبرستان بقیع، برخی می‏گویند در خانه خود آن حضرت و عده‏ای نیز گفته‌اند که میان قبر رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و منبر آن حضرت، واقع در مسجد النّبی (ص) از سوی امیرمؤمنان (علیه السلام) دفن گردید.

در تأیید احتمال سوم، روایتی از رسول خدا در پیش گویی از این واقعه، نقل گردیده است. گفته شد که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در روایتی فرمودند: بین قبر و منبر من باغی است از باغ‏های بهشت.

به هر روی، امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بنا به وصیت حضرت زهرا (سلام الله علیها)، بدن مطهرشان را شبانه غسل و کفن نمودند و شخصاً به همراه معدودی از نزدیکان و صحابه کبار، بر ایشان نماز گزاردند و به دور از چشم سایرین، بدنشان را در مکانی مقدس دفن کردند. (7)

ادامه دارد...

پی‏نوشت‏ها:

 .1  ألقاب الرسول و عترته- بعض قدماء المحدثین والمورخین - (از مجموعه نفیسه)، ص 42

 .2  نک: کشف الغمّة - علی بن عیسی اربلی - ج2، ص 4 و منتهی الآمال - شیخ عباس قمی - ج1، ص 129

 .3 تاریخ الأئمّة (ع) - ابن ابی الثلج بغدادی - (از مجموعه نفیسه)، ص 6

 .4   تاج الموالید - علامه طبرسی- (از مجموعه نفیسه)، ص 22

 .5 زندگانی چهارده معصوم (ع) - ترجمه اعلام الوری-، ص 22

 .6 الاقبال بالأعمال الحسنة (سید بن طاووس)، ج3، ص 161

7 . نک: زندگانی چهارده معصوم (ع) (ترجمه اعلام الوری)، ص 226؛ وقایع الایام - شیخ عباس قمی - ص 262و کشف الغمة (علی بن عیسی اربلی)، ج2، ص 4

منبع: نشریه پاسدار اسلام 1382 شماره 260

 

تاریخ در تصویر

در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مقابل باب جبرائیل (علیه السلام)