اصحاب عَقَبَه، گروهی از صحابه پیامبر بودند که در راه بازگشت از غزوه تبوک، قصد ترور پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را داشتند. اما خداوند پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را از توطئه آن‌ها آگاه کرد. پیامبر آن‌ها را لعن نمودند؛ ولی نام آن‌ها را برای مردم فاش نکردند و از مجازات آن‌ها منصرف شدند. برخی محققان، جریان اصحاب عقبه و توطئه ترور پیامبر را مربوط به وقایع حجه الوداع دانسته‌اند.

در سال نهم هجرت، هنگام برگشت از غزوه تبوک به مدینه، شماری از منافقان که در میان سپاه اسلام حضور داشتند، نقشه ترور پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را کشیده بودند. آن‌ها برای عملی کردن این طرح، در گردنه کوه کمین کردند تا در وقت مناسب شتر پیامبر را رم داده و او را از بالای کوه به پایین پرت کنند.

نقل شده پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) توسط جبرئیل از نقشه منافقان آگاه شدند و دستور دادند عمار یاسر از طرف جلو، افسار شتر را گرفته و حذیفه بن یمان نیز از پشت سر، شتر او را براند. حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) اجازه ندادند کسی پیش از او از عقبه (گردنه) عبور کند. وقتی که به گردنه رسیدند متوجه شدند که افرادی پشت سر آن‌ها در حرکت هستند و قصد دارند هجوم برده و از پیامبر جلو بزنند؛ ولی حذیفه مانع از این کار منافقان شده، آن‌ها را فراری داد.

آن افراد صورت خود را با پارچه‌ای پوشانده بودند و قابل شناسایی نبودند. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) پس از عبور از گردنه، همه آن‌ها را به نام خود و پدرانشان نام بردند و حذیفه را از نقشه آنان آگاه کردند. حذیفه از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) اجازه خواست تا آن‌ها مجازات شوند؛ ولی ایشان اجازه ندادند. بنابر برخی گزارش‌ها، پیامبر حتی اجازه ندادند حذیفه نام آن‌ها را فاش کند؛ از این رو، حذیفه را آگاه به اسراری می‌دانستند که دیگران از آن با خبر نبودند. پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)، هنگامی که حذیفه در نماز جماعتی شرکت نمی‌کرد، گفته می‌شد امام جماعت آن نماز، جزء منافقان است.

اصحاب عقبه در حجه الوداع

در برخی نقل‌ها، جریان اصحاب عقبه، هنگام بازگشت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) از حجة الوداع ذکر شده است. بر اساس این اخبار، منافقان در کنار کعبه با هم، هم‌قسم شدند تا نگذارند خلافت و جانشینی پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به اهل بیت ایشان برسد. به همین منظور با هم پیمانی بستند که در هنگام بازگشت به مدینه، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را در عقبه (گردنه) ترور کنند.

هویت اصحاب عقبه

درباره تعداد و نام افرادی که در جریان عقبه شرکت داشتند، اقوال مختلفی ذکر شده است. تعداد آنها را از ۱۲ نفر تا ۴۰ نفر ذکر کرده‌اند.

پس از برملا شدن توطئه اصحاب عقبه، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) آن‌ها را نفرین کردند. ولی از مجازات آنها گذشتند و نامشان را فاش نکردند. البته آمرزش خواستن برای آنان، در منابع ذکر نشده است.