دربارهی تکریم مادران و جایگاه و اثراتش بر جامعه‌ی فعلی و آینده، چند نکته اساسی را باید بررسی کنیم. باید بدانیم که خانواده به‌عنوان نخستین هسته‌ی جامعه و از عوامل اصلی انتقال اخلاق، سنت‌ها، فرهنگ، اندیشه و عواطف از نسلی به نسل دیگر است. در بین اعضای خانواده، مهمترین و اثرگذارترین سهم را والدین برعهده دارند و از بین والدین هم «مادر» نقش اثرگذارتری بر فرزندان دارد، به‌ویژه در خانواده‌هایی که از شیوه‌های زیست طبیعی برای تربیت فرزندان بهره می‌گیرند و دارند مطابق با الگوها و سنت‌های اسلامی فرایند تربیت را طی می‌کنند و بر اساس دستورات دینی و تربیت اسلامی، آموزه‌های معنوی را به فرزندانشان منتقل می‌کنند.

   مادر، ریشه رحمت در جامعه

در این نگرش است که بالاترین و بارزترین و برترین نقشی که در کلام وحیانی قرآن کریم و در آموزه‌های دینی برای زنان ترسیم و ستایش میشود، نقش مادری و عهده‌داری پرچم تربیت فرزندان به‌دست مادران است. مادران نقش‌های طبیعی سه‌گانه‌ای دارند: نقش دختری و نقش همسری و نقش مادری. هرکدام از این نقشها، جایگاه ویژهای دارد که موضوع ما در اینجا نقش مادری است. میبینیم که در آموزه‌های دینی و قرآن کریم به این سه نقش و بالاخص به نقش مادری و جایگاه مادر و ضرورت تکریمش بسیار توجه شده است. تکریم مادر، اثرات مثبت بسیار زیادی در جامعه دارد؛ از جمله اینکه باعث رشد فکری و تعلق خاطر فرزندان به خانواده شده و روحیه‌ی همبستگی و همدلی در خانواده پررنگ می‌شود.

 در رفتار نبی مکرم اسلام می‌بینیم هنگامی که مردی به ایشان عرض می‌کند: به چه کسی نیکی کنم، حضرت سه بار به او سفارش می‌کنند به مادرت به مادرت به مادرت (۱). یا در جای دیگر جوانی که عزم جهادی که واجب عینی نبود را داشت، پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در پاسخ اجازه خواستن او به وی می‌فرمایند: در خدمت مادرت باش که بهشت زیر پای مادران است (۲). این نگاه در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در بستر جامعه‌ای اتفاق افتاد که زن، هیچ نقشی نداشت و هیچ هویت و حقوق اجتماعی و فردیای نداشت و به‌عنوان دارایی پدر و همسر و پسرانش بود. اسلام آمد و هویت ویژه‌ای برای زن قائل شد. اثراتش را در جامعه‌ی فعلی هم می‌بینیم. وقتی شخصیت زن و جایگاه مادری در نگاه اسلام را با نگاه جامعه‌ی غربی مقایسه می‌کنیم، می‌بینم اصلاً فرقش از زمین تا آسمان است. غرب، نگاه ابزاری به زن و نگاه فرودستی به نقش مادری دارد و دائماً میخواهد این نقش را به خارج از چهارچوب خانواده بکشاند، در حالی که دین مبین اسلام، «مادری» را به‌عنوان یکی از نقش‌های اصیل و از اولویت‌های ویژه‌ی زنان معرفی می‌کند.

   تکریم نقش مادر، تحقق تمدن نوین اسلامی را در پی دارد

تکریم مادران در جامعه‌ی فعلی و آینده، باعث ایجاد هویت ویژهای برای زنان می‌شود، باعث شناخت جایگاه ویژه‌ی زنانه و مادرانه‌شان میشود. آینده‌نگری یکی از ضرورت‌های تربیت است؛ یعنی همان‌طوری که در بیانات رهبر انقلاب درباره‌ی تمدن نوین اسلامی و زمینه‌سازی بستر تحققش هست، این ضرورت اتفاق نمی‌افتد، مگر اینکه نقش مادری در کانون خانواده را بازنگری کنیم و آن را به جایگاه اصلیاش برگردانیم؛ همان هویت اصلی مادرانه و ویژه برای زنان. این مسئله کمک می‌کند با هویت‌افزایی و تکریم مادران که زمینه‌ساز هویت زنان است، آینده‌ای هدفمند و متعالی برای فرزندانمان ترسیم کنیم. نقش مادر و تکریم جایگاهش در بستر خانواده که محور اصلی خانواده و محور عاطفی‌اش است، زمینه‌ای برای آینده‌نگری و آینده‌سازی و زمینه‌سازی برای تحقق تمدن نوین اسلامی ایجاد می‌کند.  بستری که به برکت انقلاب اسلامی در جامعه‌ی ما ایجاد شده است، کمک می‌کند که منافاتی بین مادری و پذیرش نقش‌های دیگر متناسب با شخصیت و جایگاه زنانه ایجاد نشود. زنانی داریم که در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و هنری مختلفی، در کنار مادربودن و پذیرش هویت مادرانه‌شان، توانسته‌اند نقش‌آفرینی کنند.

   تکریم نقش مادر، نیازمند قانونگذاری و فرهنگسازی

تکریم جایگاه مادری را نمیتوانیم صرفاً با قانون‌گذاری حل کنیم. قانون‌گذاری میتواند زمینه را برایش ایجاد کند؛ ولی در این راستا مهمترین اصل برگرفته از سنت و سیرهی نبوی این است که با فرهنگسازی بتوانیم مادر و جایگاه مادران را تکریم کنیم. فرهنگ‌سازی متناسب با هر گروه.  به طور مثال؛ رهبرانقلاب در جایی از سخنان خود بیان کردند که باید کاری کنیم تا فرزندان، دست مادر را ببوسند. این رفتار را چه کسی در خانه باید به فرزندان آموزش دهد؟ نخستین کسی که میتواند به فرزند این را آموزش دهد، پدر خانواده است. اوست که باید در رفتار و کردارش، مادر خانواده را تایید و تکریم و عزت مادر را افزون کند. پس می‌بینیم یکی از گروه‌های اصلی در جامعه که باید مخاطب فرهنگ‌سازی‌ها قرار گیرند، پدران جامعه هستند. آنها باید خود، احترام را آموخته باشند تا بتوانند آن را به فرزندان نیز منتقل کنند. یا در تولیدات تلویزیونی و سینمایی، نباید نقش مادر را زنی منفعل که سایرین صرفاً به لحاظ سن و جنسیت او، به وی احترام می‌گذارند نشان داد. در حالی که در دین ما، در روایات ما، در تاریخ دینی و ملتی ما، زن در هر نقشی اعم از فردی یا نقش‌های مربوط به خانواده نظیر دختری و همسری و مادری و چه در نقش‌های اجتماعی حضور داشته، همواره حضوری فعالانه و موثر داشته است. در حوزه خانواده روایاتی نظیر «المرأة سیدة بیت‌ها (۳)» نگاه دین اسلام به نقش زن را به خوبی نشان می‌دهد.

 برخلاف غرب که مادربودن را بندی به پا و مانعی برای رشد فردی معرفی می‌کند، همان‌طور که فمینیستها و برخی از ماتریالیستها جایگاه مادری را جایگاهی فرودستی میدانند که مانع میشود از اینکه زن بتواند در عرصه‌های مختلف موفق باشد و بروز و ظهور داشته باشد. توقع میرود از این پس مسئولان به این موضوع مهم، توجه بیشتری داشته باشند و با هویت‌افزایی و تکریم جایگاه مادر از طریق رسانه و آموزش‌های مختلف، نقش مادری را در جامعه به جایگاه ویژه‌اش برسانند و بسترهایی برای حضور بهتر و پررنگتر زنان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایجاد کنند تا بتوان زمینه‌سازی برای تحقق تمدن نوین اسلامی را انتظار داشت.

پی‌نوشت: (۱ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، کتاب النکاح، ابواب احکام الاولاد، باب ۹۴، ح ۱

(۲ نراقی، مهدی بن ابی ذر، جامع السعادات، ج۲، ص۲۷۶

(۳ نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ص ۶۱۵، ح ۲۱۷۷