6. گریه و عزای جنیان مؤمن

جنیان مومن نیز ـ بر اساس روایات متعدد ـ در کنار دیگر موجودات نظام هستی، عزادار امام حسین علیه‌السلام بوده و هستند. اینکه امام صادق علیه‌السلام «جمیع ما خلق الله» را گریان بر امام حسین علیه‌السلام معرفی کردند، شامل جنیان نیز می‌شود. در روایت ابوبصیر از امام باقر علیه‌السلام نیز خواندیم که: «انس و جن و پرندگان و وحوش، آن‌چنان بر حسین علیه‌السلام گریستند که اشکشان سرازیر گشت».

به جز این‌گونه روایات، در برخی از روایات دیگر، کسانی شنیده‌های خود از نوحه‌سرایی و گریه و عزای جنیان را گزارش کرده‌اند که ام سلمه ـ همسر گرامی رسول خدا صلی الله علیه وآله ـ از این جمله است. وی روزی به خادمش گفت:

گویا فرزندم (حسین علیه‌السلام) کشته شده است؛ زیرا پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله صدای گریه و نوحه جنیان را نشنیده بودمف جز دیشب که شنیدم می‌گفتند: ای دیده من با جدیت گریه کن، و پس از من چه کسی بر شهدا خواهد گریست؟ و چه کسی خواهد گریست بر گروهی که مرگ آنان را در حال حکومت یک برده، به سوی خداوند قاهری حرکت می‌دهد.

ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات، بابی تحت عنوان «نوح الجنّ علی الحسین» مشتمل بر ده روایت گشوده که روایت پیشین از ام سلمه از آن جمله است. در منابع روایی و تاریخی اهل سنت نیز نمونه‌های متعددی در این باره به چشم می‌خورد؛ از جمله، روایت ابوجناب کلبی است که چنین نقل کرده:

به کربلا رفتم و به یکی از اشراف آنجا گفتم: شنیده‌ام شما صدای نوحه جن را می‌شنوید! گفت: در اینجا کسی نیست که صدای آنان را نشنیده باشد. پرسیدم: چه شنیده‌ای؟ گفت: شنیدم که می‌گفتند:

مسح الرسول جبینه

ابواه من عُلیا قریش

فله بریق فی الخدود

وجدّه خیر الجدود

در برخی گزارش‌ها نیز آمده که مردم پس از شهادت ابی‌عبدالله علیه‌السلام در بعضی مناطق ندای هاتفی غیبی را شنیده‌اند که اشعاری در رثای آن حضرت می‌خوانده؛ اما صاحب صدا را نمی‌دیده‌اند. بعید نیست این‌گونه نداها نیز از جنیان بوده، و امکان آن نیز هست که فرشتگان و مأموران غیبی خداوند چنین نداهایی را سر داده باشند. بنا به نقل ابن قولویه یکی از اهالی بیت‌المقدس، شبانگاه پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام، ندای هاتفی غیبی را می‌شنیدند که می‌گفت:

اترجو امة قتلت حسیناً

معاذ الله لانلتم یقیناً

قتلتم خیر من رکب المطایا

 شفاعة جدّه یوم الحساب

شفاعة احمد و ابی تراب

وخیر الشیب طرّا والشباب

7. گریه و عزای حیوانات

پیش‌تر، روایت حارث اعور از امیرمؤمنان علیه‌السلام درباره گریه وحوش و حیوانات بر شهادت ابی‌عبدالله علیه‌السلام را نقل کردیم. به جز این، روایات دیگری نیز در دست است که از عزای بعضی حیوانات برای آن حضرت به صورت مستمر و همیشگی حکایت دارند. به عنوان نمونه، روایت سکونی از امام صادق علیه‌السلام را که در برخی منابع معتبر شیعه آمده، نقل می‌کنیم. آن حضرت درباره نوعی کبوتر ـ معروف به کبوتران راعبی (منسوب به سرزمین راعب، یا کبوترانی با صدای قوی و دارای رعب) ـ فرمودند: «کبوتران راعبی را در خانه‌هایتان نگهداری کنید، چراکه قاتلان حسین علیه‌السلام را لعن می‌کنند و خدا قاتلش را لعن کند».

در روایتی مشابه، از داوود بن فرقد چنین نقل شده:

در خانه امام صادق علیه‌السلام نشسته بودم که ناگاه صدای کبوتر راعبی بلند شد. حضرت نگاهی به من کردند و فرمودند: ای داوود! آیا می‌دانی این پرنده چه می‌گوید؟ عرض کردم: نه، فدایت گردم. فرمودند: بر قاتلان حسین علیه‌السلام نفرین می‌کند. این پرنده‌ها را در خانه‌هایتان نگهداری کنید.

عجیب‌تر، روایات مربوط به «جُغد» است. ابن قولویه، طی حدیثی مسند از حسین بن ابی غُندُر چنین نقل کرده است:

روزی امام صادق علیه‌السلام از اصحابشان پرسیدند: آیا کسی از شما، جغد را به هنگام روز مشاهده کرده؟ گفتند: خیر، جز در هنگام شب دیده نمی‌شود. حضرت فرمودند: این حیوان همواره در نقاط آباد می‌زیست؛ ولی از زمان قتل حسین علیه‌السلام با خود عهد کرد که در نقاط آباد زندگی نکند و جز در خرابه‌ها به سر نبرد. این حیوان تمام روز را روزه‌دار و حزین است، تا اینکه شب در رسد و در دل شب تا صبح برای حسین علیه‌السلام ناله سر می‌دهد.

روایت مسند ابن قولویه از علی بن صاعد بربری (متولی قبر امام رضا علیه‌السلام) و او از پدرش، و او از امام رضا علیه‌السلام گویاتر از روایت پیشین است. ترجمه این روایت چنین است:

روزی به حضور امام رضا علیه‌السلام رسیدم. آن حضرت پرسیدند: مردم درباره جغدها چه نظری دارند؟ عرض کردم: آمده‌ایم از شما بپرسیم. فرمودند: این حیوانات در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله در خانه‌ها و قصرها می‌زیستند و هنگام غذا در برابر مردم نشسته و از غذاهایی که مقابلشان می‌انداختند خورده و از آب سیراب می‌شدند، سپس به لانه خود باز می‌گشتند. اما پس از قتل حسین علیه‌السلام از آبادی‌ها خارج و به خرابه‌ها و کوه‌ها و بیابان‌ها رفتند و گفتند: چه بد امتی هستید شما که فرزند دختر پیامبرتان را کشتید و ما از شما بر خودمان ایمن نیستیم.

8. تبدّل اشیای به غارت رفته از حرم حسینی علیه‌السلام

در بخش دیگری از روایات حاکی از حوادث شگفتِ پس از شهادت ابی‌عبدالله علیه‌السلام می‌خوانیم که اشیای به غارت رفته از حرم حسینی علیه‌السلام تبدیل به چیزهایی شدند که برای غارت‌گران دیگر فایده‌ای به دنبال نداشت و بلکه هشداری نسبت به بزرگی گناهی بود که مرتکب شده بودند. این‌گونه روایات هر چند در منابع شیعی نیز به چشم می‌خورند؛ اما بیشتر، در منابع سنی همچون تاریخ دمشق و غیر آن یافت می‌شوند. ممکن است ـ چنان که در مباحث آغازین این نوشتار گذشت ـ برخی، فراوانی نقل این‌گونه روایات توسط کسانی چون ابن عساکر را تلاشی برای انحراف اذهان از فلسفه اصلی و ماهیت قیام حسینی علیه‌السلام توسط نویسندگان غیرشیعی حمل کرده و در اصل ماجرا تردید کنند. اما همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، چنین نظریه‌ای پذیرفتنی نیست و نظر درست آن است که بگوییم عظمت این رویداد و فراوانی خوارق عادات و پیامدهای شگفت آن، جای کتمان و انکار را حتی برای مخالفان باقی نگذاشت. ضمن اینکه چون این‌گونه حوادث به منزله هشدار و انذاری نسبت به عقوبت مترتب بر این جنایت بود، طبعاً بایستی در مناطق سکونت مخالفان، بیشتر از دیگر نقاط رخ داده باشد؛ بنابراین، طبیعی است روایاتی، همچون روایات تبدل اشیای غارت شده، توسط امثال ابن عساکر جمع و نقل شوند. در هر حال در ادامه، گزارشی کوتاه از این دسته روایات را ارائه کرده و سپس تحلیلی نسبت به این رخدادها خواهیم داشت.

الف. غنایم آتشین

در بعضی از این دسته روایات می‌خوانیم که از اشیای غارت شده از حرم حسینی علیه‌السلام، در هنگام استفاده، آتش زبانه می‌کشید. به عنوان نمونه، یزید بن هارون از جده‌اش نقل کرده که:

قطعه‌ای گوشت قربانی از شتر متعلق به حسین بن علی علیه‌السلام را برای ما آوردند. آن را زیر تخت خوابم نهادم، و چون به آن نگریستم دیدم آتش از آن گوشت در حال فوران است!

در روایت طبرانی از ابوحمید طحان نیز چنین می‌خوانیم:

در میان قبیله خزاعه بودم که شتری به غارت رفته از امام حسین علیه‌السلام را آوردند و در این باره که آن را نحر کنند یا بفروشند و سپس تقسیم کنند، مشورت کرده و تصمیم به نحر شتر گرفتند. وقتی نحر و طبخ شد و برای خوردن در ظرف نهاده شد، آتش از آن گوشت زبانه می‌کشید.

روایات دیگری با مضامین مشابه در منابع متعددی از شیعه و اهل سنت به چشم می‌خورد.

منابع در دفتر نشریه موجود است

ادامه دارد...

 

تاریخ در تصویر

تجمع زائران شرکت کننده در مراسم اربعین حسینی (علیه‌السلام) در منطقه اطراف حرم شریف امام حسین و حضرت ابوالفضل علیهما السلام در کربلای معلی به تاریخ ماه فوریه سال ۱۹۷۶ میلادی