پروژه «باور ۳۷۳» را بدون هیچ شکی می‌توان یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌های نظامی و حتی صنعتی کشورمان و البته پیچیده‌ترین پروژه پدافندی تاریخ ایران به حساب آورد. وارد شدن به باشگاه کشورهای دارای فناوری ساخت موشک ضد هوایی با برد نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر، فناوری پرتاب عمودی گرم و... از جمله برخی دستاوردهای آشکار این پروژه است و البته بسیاری دستاوردهای کوچک و بزرگ دیگر که پرداختن به هر کدام از آن‌ها به تنهایی نیازمند نوشتن گزارش‌ها و مقالاتی بسیار طولانی است.

بد قولی روس‌ها و باور مجدد به توان ایرانی

ماجرای خرید سامانه پدافند هوایی اس ۳۰۰ از روسیه توسط ایران که از دهه ۱۳۸۰ شمسی آغاز شد را شاید بتوان یکی از پرپیچ‌وخم‌ترین پرونده‌های نظامی و حقوقی تاریخ معاصر کشور ما به حساب آورد. قراردادی که در ابتدا برای خرید سامانه‌های مدل PMU۱ بود و سپس به بهانه تحریم‌ها به تاخیر افتاد و سپس روس‌ها به ایران پیشنهاد فروش سامانه پدافندی Anty ۲۵۰۰ را دادند و با شکایت ایران محکوم به پرداخت جریمه‌ای سنگین شدند. البته بعد از تمام این فراز و نشیب‌ها، در نهایت سامانه پدافندی اس ۳۰۰ در مدل پی ام یو ۲ در اواسط دهه ۹۰ شمسی به کشور ما وارد و در سازمان پدافند هوایی ارتش به کار گرفته شد که خوشبختانه سامانه‌ای به روز و دارای قابلیت‌های مهمی بود.

در همان زمان و بعد از بدعهدی روس‌ها در دهه ۸۰ شمسی، پروژه ساخت یک سامانه پدافندی برد بلند در کشور آغاز و در نهایت به طراحی و ساخت سامانه باور ۳۷۳ ختم شد. ساختار اولیه یک گردان از سامانه پدافند هوایی باور ۳۷۳ شامل یک پست فرماندهی، یک رادار کشف اولیه و یک رادار درگیری به همراه ۶ حامل پرتاب کننده موشک بود که هر پرتابگر، ۴ موشک حمل می‌کرد و این بدین معنی است که هر گردان حامل ۲۴ موشک است.

موشک اولیه سامانه باور ۳۷۳ توانایی درگیری در برد ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۷ کیلومتر را داشت که تقریباً از نظر مشخصات و مختصات به مانند موشک‌های به کار رفته در سامانه اس ۳۰۰ پی ام یو ۲ بود.

اما در سال ۱۴۰۱، خبرهایی از افزایش برد موشک‌های به کار رفته در سامانه باور و معرفی موشک ضد هوایی صیاد ۴ B مطرح شد. توضیحات امیر سرتیپ صباحی‌فرد، فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش در خصوص این تغییرات در آن زمان، از این قرار است:

"متخصصان صنعت دفاعی کشورمان توانستند طی یک کار فوق العاده در مدت زمان فقط ۱۶ ماه، برد ۱۵۰ کیلومتری سامانه باور ۳۷۳ را به بیش از ۳۰۰ کیلومتر ارتقاء دهند. ضمن اینکه رادار بهینه شده این سامانه می‌تواند همزمان ۳۰۰ هدف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده و برد رادار ردگیری این سامانه به ۴۰۵ کیلومتر ارتقاء یافته است. همچنین، برد رادار درگیری این سامانه نیز به ۴۰۰ کیلومتر ارتقاء پیدا کرده است."

مزیت نسل جدید سامانه باور ۳۷۳ نسبت به نمونه‌های خارجی مشابه خود این است که قادر به رهگیری ۱۰۰ هدف در برد ۴۰۵ کیلومتری است، در حالی که اس ۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کمتر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و سامانه اس ۴۰۰ نیز قادر به رهگیری ۳۶ هدف است. دیگر ویژگی این سامانه، قدرت هدف‌گیری ۹ هدف به طور همزمان است؛ اما اس ۳۰۰ و PATRIOT به ترتیب قادر به هدف‌گیری ۶ و یک هدف هستند.

طبق این اطلاعات، قفل روی هدف نزدیک شونده در فاصله ۳۱۸ کیلومتر و ارتفاع ۴۷۰۳ متر (۱۵۴۳۰ پا) انجام و در فاصله حدوداً ۳۰۶ کیلومتری، هدف سرنگون می‌شود.

نکته دیگر در توانایی این سامانه که می‌توان ذکر کرد این است که این محصول ارتقاء یافته، می‌تواند با انواع موشک‌های کروز و بالگردها نیز به طور موثر مقابله کند. سامانه باور ۳۷۳ در جدیدترین آزمایش خود که خبر آن در سال ۱۴۰۱ اعلام شد، هدف را در ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده، قفل اولیه در فاصله ۴۰۰ کیلومتری انجام و قفل پایدار در فاصله ۳۶۰ کیلومتری انجام می‌شود و پس از آن، شلیک انجام و در فاصله ۵ دقیقه‌ای به پرنده مورد نظر که یک پهپاد کرار با سرعت بالا و سطح مقطع راداری پایین است، اصابت می‌کند. طبق تصاویر منتشره، سامانه باور ۳۷۳ موفق شد در برد حدوداً ۳۰۴ کیلومتری، پهپاد هدف را منهدم کند.

در گزارش منتشره از رسانه ملی در همان زمان (سال ۱۴۰۱) و معرفی برخی مشخصات موشک صیاد ۴ بی توسط فرمانده پدافند هوایی ارتش، اعلام شد این موشک سرعتی معادل ۱۸۰۰ متر بر ثانیه ( ۶.۱ ماخ) داشته و در برد بالا در فاصله حدودی ۳۰۰ کیلومتری، سرعت موشک در زمان برخورد ۱۰۰۰ متر بر ثانیه (۳.۳ ماخ) است. همچنین اعلام شد این موشک در هنگام شلیک به ارتفاع ۱۱۰ هزار پایی چیزی حدود ۳۳ کیلومتر رفته و از بالا به سمت هدف دور ایستای خود شیرجه می‌زند که این نحوه شکار در دنیا، نمونه‌های مشابه معدودی دارد.

شاید در نگاه اول این اعداد، دست نیافتنی تصور می‌شد؛ اما در جریان هدف قرار دادن پهپاد هدف در نمایشگر رادار هم فاصله ۳۰۶ کیلومتری هدف و هم سرعت ۳.۲ ماخ موشک در لحظه آخر در آن برد، کاملاً نمایان بود و نشان داد یک دستاورد فوق العاده مهم، در صنعت نظامی ایران تولید شده است.

رادار جدید با نگاهی به سامانه خاص روسی

در دوره کش و قوس‌های حقوقی و فنی بین ایران و روسیه در خصوص فروش سامانه اس ۳۰۰، روس‌ها یک مدل از سامانه اس ۳۰۰ موسوم به اس ۳۰۰ وی یا مدل خاص‌تری از آن یعنی Anty ۲۵۰۰ را به ایران پیشنهاد کردند که در آن زمان کشور ما با توجه به نیازمندی اولیه طرح شده برای خرید، با آن موافقت نکرد. سری S ۳۰۰V و مدل‌های ارتقاء یافته بعد از آن در حقیقت بخشی از سازمان پدافند متحرک لشکری شوروی سابق بودند که وظیفه اصلی آن‌ها درگیری با موشک‌های بالستیک تاکتیکی و سایر اهداف پروازی بود.

نکته متمایز کننده در این عضو خانواده اس ۳۰۰، یک سامانه راداری بود که به وسیله یک بازوی مکانیکی در زمان استقرار به صورت عمودی قرار گرفته و در نقش یک رادار کمکی برای تغذیه اطلاعات مربوط به هدف به کار می‌رفت.

در مدل جدید سامانه باور ۳۷۳ که در رزمایش اخیر پدافند هوایی به کار گرفته شد، شاهد به کار رفتن چنین راداری هستیم که به صورت یک بازوی کمکی، در زمان حرکت روی سامانه جمع شده و در زمان استقرار و عملیات به صورت عمودی قرار می‌گیرد. با توجه به تجربیات روس‌ها به احتمال زیاد می‌توان این احتمال را مطرح کرد که این سامانه راداری در حقیقت یک واحد کمکی در میانه راه برای به‌روزرسانی اطلاعات موشک باشد.

این مسئله خصوصاً برای نسل جدید موشک‌های به کار رفته در سامانه باور یعنی صیاد ۴ بی لازم است. اصولاً چه موشک‌های سطح به هوا و چه هوا به هوای برد بلند در این کلاس یا موشک‌های کروز ضد کشتی برد بلند همگی در میانه راه نیازمند به‌روزرسانی نسبت به موقعیت هدف هستند تا بتوانند تغییرات لازم را انجام دهند. برخی تحلیل‌ها نیز حاکی از آن است که سامانه ضد بالستیک باور ۳۷۳ یک سامانه اصطلاحاً ماژولار است و آنتن نصب شده روی سامانه براساس اولویت‌ها و نوع تهدیدات می‌تواند تغییر کند که این ویژگی نیز در عین خاص و به روز بودن، توانایی‌های مختلفی را به باور ایرانی می‌بخشد.

آیا صیاد ۴ هم دچار به‌روزرسانی شده است؟

نگاهی به تصاویر و جزییات رزمایش اخیر پدافندی و شلیک‌های موفق سامانه باور ۳۷۳ می‌توان این گمانه‌زنی را داشت که با دقت به موشک صیاد ۴ شلیک شده از این سامانه، به نظر می‌رسد یک زائده در نزدیکی سر موشک وجود دارد. این مسئله را باید در ذهن داشت که موشک‌های سری صیاد عمدتاً بر اساس موشک‌های پدافندی استاندارد توسعه پیدا کرده بودند.

در موشک‌های استاندارد مدل اس ام ۲ بلوک ۳، شاهد یک نوع زائده در همین بخش از موشک هستیم که در حقیقت یک سامانه هدف‌یابی فروسرخ است که در کنار بحث راداری برای کشف اهداف در مرحله نهایی به کار می‌رود و درصد موفقیت ماموریت را کاملاً افزایش می‌دهد. در حاضر به صورت دقیق نمی‌توان در این خصوص نظر داد؛ ولی تغییر به وجود آمده در ظاهر نوک موشک به احتمال فراوان برای همین منظور انجام شده است.

با اضافه شدن موشک‌های جدید و به‌روزرسانی این موشک‌ها به سامانه‌هایی که کشف و انهدام اهداف با آن‌ها سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود، حالا با اطمینان و صراحت بیشتری می‌توان گفت باور ۳۷۳ هم اکنون برد درگیری و برد شناسایی بسیار بیشتری نسبت به سامانه‌های مشهوری همچون S-۳۰۰ PMU۲ دارد و در چند زمینه مهم، کاملاً قابل قیاس با S-۴۰۰ است و ان‌شاءالله با عملیاتی شدن هرچه سریع‌تر آن، عملاً پرنده‌ای نمی‌تواند از تیررس آن دور بماند و در زمینه مقابله با موشک‌های دشمن نیز توانایی‌های بسیار مهمی را در اختیار یگان‌های پدافندی نیروهای مسلح قرار خواهد داد.

منبع: مشرق