حجاب به معنی عام که در قرآن به آن تاکید شده است، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را شامل می‌شود؛ از جمله پوشاندن چشم از نگاه به نامحرم، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم و …اما حجاب به معنی خاص، به معنی پوشش زن است که در آیات مختلف قرآن از جمله آیه 31 سوره نور و آیات 33 و 59 سوره احزاب به عنوان یکی از احکام وجوبی اسلام به آن اشاره شده است، و آن این است که زن، هنگام معاشرت با مردان، بدن خود را بپوشاند و به جلوه‌گری و خودنمایی نپردازد. 

یکی از سؤالاتی که در مورد حجاب مطرح می‌شود این است که آیا در قرآن نیز به مسئله حجاب و اهمیت آن اشاره‌ای شده است؟ قبل از پاسخ به این سؤال لازم به ذکر است که حجاب یک مفهوم عام دارد که هر نوع پوشش در برابر نامحرم را شامل می‌شود، و یک مفهوم خاص دارد، به این معنی که زن، بدن خود را در برابر نامحرم بپوشاند. در قرآن به حجاب به هر دو معنی اشاره شده است و مورد تاکید قرار گرفته است.

تاکید قرآن به انواع پوشش در برابر نامحرم

در قرآن به هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه تاکید شده است و این دستور قرآنی اختصاص به زنان ندارد؛ اما از آنجا که بحث ما راجع به حجاب زنان است، طبق آیات قرآن، حجاب شامل اموری مانند پوشاندن چشم از نگاه به نامحرم، حجاب گفتاری در مقابل نامحرم و پوشش بدن و... می‌شود.

در مورد پوشاندن چشم از نگاه به نامحرم در آیه «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ؛ ای رسول ما! به مردان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند»، مردان ملزم به پوشاندن چشم از نگاه به نامحرم شده‌اند و در آیه بعد به زنان تاکید شده است که: «قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ؛ ای رسول! به زنان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند».

نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم است که قرآن خطاب به آنها می‌فرماید: «فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ؛ پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید؛ مبادا آنکه دلش بیمار [هوا و هوس] است، به طمع افتد».

نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب رفتاری زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به گونه‌ای راه نروند که با نشان دادن زینت‌های خود باعث جلب توجه نامحرم شوند: «وَ لا یضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیعْلَمَ ما یخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ؛ و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود».

از مجموع مباحث طرح شده به روشنی استفاده می‌شود که مراد از حجاب اسلامی، هر نوع پوشش و حریم قایل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم در انحای مختلف رفتار، مثل نحوه پوشش بدن، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.

سفارش آیات قرآن بر حجاب کامل

بر اساس آنچه امروزه در میان مسلمانان فارسی زبان به کار می‌رود، مراد از حجاب، پوشش اسلامی است، و مراد از پوشش اسلامی زن، به عنوان یکی از احکام وجوبی اسلام، این است که زن، هنگام معاشرت با مردان، بدن خود را بپوشاند و به جلوه‌گری و خودنمایی نپردازد. در آیات مختلفی از قرآن به این معنا تاکید شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

 .1در آیه 31 سوره نور می‌خوانیم: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَّ...؛ و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خود را [از نگاه هوس آلود] فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند، و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند، و [اطراف] روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]...». طبق این آیه، زنان باید سر و گردن خود را از نامحرم بپوشند و حق ندارند زینت‌هایی را که معمولاً پنهانی است آشکار سازند، هر چند اندامشان نمایان نشود. به این ترتیب آشکار کردن لباس‌های زینتی مخصوصی را که در زیر لباس عادی یا چادر می‌پوشند، مجاز نیست؛ چرا که قرآن از ظاهر ساختن چنین زینت‌هایی نهی کرده است.

با توجه به شأن نزول این آیه و سیاق آن، زنان قبل از نزول این آیه، دامنه روسری خود را به شانه‌ها یا پشت سر می‌افکندند، به طوری که گردن و کمی از سینه آنها نمایان می‌شد، قرآن دستور می‌دهد روسری خود را بر گریبان خود بیفکنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سینه که بیرون است مستور گردد. ضمناً دستوری که این آیه در مورد انداختن گوشه مقنعه به روی گریبان می‌دهد، مفهومش پوشانیدن تمام سر و گردن و سینه است و سخنی از پوشانیدن صورت در آن نیست. به همین دلیل صورت و کفین از حکم وجوب پوشیدن استثناء شده است. توضیح اینکه: عرب‌ها در آن زمان، روسری و مقنعه‌ای می‌پوشیدند که دنباله آن را روی شانه‌ها و پشت سر می‌انداختند به طوری که مقنعه پشت گوش آنها قرار می‌گرفت و تنها سر و پشت گردن را می‌پوشاند؛ ولی قسمت زیر گلو و کمی از سینه که بالای گریبان قرار داشت، نمایان بود. اسلام آمد و این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو بیاورند و به روی گریبان و سینه بیندازند و نتیجه آن این بود که تنها گردی صورت باقی می‌ماند و بقیه پوشانده می‌شد.

 .2در آیه 33 سوره احزاب نیز می‌خوانیم: «وَ قَرْنَ فِی بُیوتِکنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیةِ الْأُولی؛ و در خانه‌های خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید». به طوری که در تواریخ آمده در آن موقع زنان حجاب درستی نداشتند، و دنباله روسری‌های خود را به پشت سر می‌انداختند به طوری که گلو و قسمتی از سینه و گردنبند و گوشواره‌های آنها نمایان بود، و به این ترتیب قرآن همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را از این‌گونه اعمال باز می‌دارد. بدون شک این یک حکم عام است، و تکیه آیات بر زنان پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به عنوان تاکید بیشتر است، درست مثل اینکه به شخص دانشمندی بگوئیم تو که دانشمندی دروغ مگو، مفهومش این نیست که دروغ گفتن برای دیگران مجاز است؛ بلکه منظور این است که یک مرد عالم باید به صورت مؤکدتر و جدی‌تری از این کار پرهیز کند. به هر حال این تعبیر نشان می‌دهد که جاهلیت دیگری همچون جاهلیت عرب در پیش است که ما امروز در عصر خود، آثار این پیشگویی قرآن در دنیای متمدن مادی را می‌بینیم. طبق این آیه، زنان باید از این‌گونه اعمال که جاهلیت نخستین انجام می‌داد و جاهلیت امروز نیز به آن روی آورده پرهیز کنند .

 .3همچنین در آیه 59 سوره احزاب می‌خوانیم: «یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِک وَ بَناتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلابِیبِهِنَّ ذلِک أَدْنی أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤْذَین...؛ ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو جلبابها [روسری‌های بلند] خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه [از کنیزان و آلودگانی که از مواجهه با جوانان هرزه ابایی ندارند] شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است». در آن زمان معمول بوده است که کنیزان و زنانی که از مواجهه با جوانان هرزه ابایی نداشتند، بدون پوشیدن سر و گردن از منزل بیرون می‌آمدند، و از آنجا که از نظر اخلاقی وضع خوبی نداشتند، گاهی بعضی از جوانان هرزه مزاحم آنها می‌شدند. در اینجا به زنان آزاد مسلمان دستور داده شد که حجاب اسلامی را کاملاً رعایت کنند تا از کنیزان و آلودگان شناخته شوند و بهانه‌ای برای مزاحمت به دست هرزگان ندهند.

بدیهی است مفهوم این سخن آن نیست که اوباش حق داشتند مزاحم کنیزان شوند؛ بلکه منظور این است که بهانه را از دست افراد فاسد بگیرند. دیگر اینکه هدف این است که زنان مسلمان در پوشیدن حجاب سهل‌انگار و بی‌اعتنا نباشند، مثل بعضی از زنان بی‌بندوبار که در عین داشتن حجاب آن چنان بی‌پروا و لاابالی هستند که غالباً قسمت‌هایی از بدن‌های آنان نمایان است و همین معنی، توجه افراد هرزه را به آنها جلب می‌کند.

در اینکه منظور از «جلباب» چیست، مفسران و ارباب لغت چند معنی برای آن ذکر کرده‌اند:

1. ملحفه (چادر) و پارچه بزرگی که از روسری بلندتر است و سر و گردن و سینه‌ها را می‌پوشاند. 

2. مقنعه و خمار (روسری).

 .3پیراهن گشاد.

گرچه این معانی با هم متفاوتند؛ ولی قدر مشترک همه آنها این است که بدن را به وسیله آن بپوشاند (ضمناً باید توجه داشت «جلباب» به کسر و فتح جیم هر دو قرائت می‌شود).

اما بیشتر به نظر می‌رسد که منظور پوششی است که از روسری بزرگ‌تر و از چادر کوچک‌تر است، چنان که نویسنده «لسان العرب» روی آن تکیه کرده است.

و منظور از «یدنین»؛ (نزدیک کنند) این است که زنان «جلباب» را به بدن خویش نزدیک سازند تا درست آنها را محفوظ دارد، نه اینکه آن را آزاد بگذارند به طوری که گاه و بیگاه کنار رود و بدن آشکار گردد، و به تعبیر ساده خودمان، لباس خود را جمع و جور کنند. 

نتیجه: طبق این آیات، حجاب به معنای پوشش اسلامی بانوان، دارای دو بُعد ایجابی و سلبی است. بُعد ایجابی آن، وجوب پوشش بدن و بُعد سلبی آن، حرام بودن خودنمایی به نامحرم است؛ این دو بُعد باید در کنار یکدیگر باشد تا حجاب اسلامی محقق شود. گاهی ممکن است بُعد اول باشد؛ ولی بُعد دوم نباشد، در این صورت نمی‌توان گفت که حجاب اسلامی محقق شده است. گاهی مشاهده می‌کنیم که بسیاری از زنان محجبه در پوشش خود از لباس‌های بدن‌نما و رنگ‌های شاد و زیبا و تحریک‌برانگیز استفاده می‌کنند که به اندامشان زیبایی خاصی می‌بخشد و در عین پوشیده بودن بدن زن، زیبایی‌اش آشکار است، گویی که اصلاً لباس نپوشیده است و این دور از روح حجاب است.