بهترین روش رفتار با دیگران را می‌توان از کلام رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) آموخت که فرمودند: «هیچ یک از شما مؤمن نیست مگر اینکه برای برادرش آن بخواهد که برای خود می‌خواهد» و یا در جای دیگر فرمودند: «دست خود را بر سر هر کس که می‌خواهی بگذار و برای او آن بخواه که برای خود می‌خواهی» (بحارالانوار، ج 71، ص 234)

بنابراین، اگر روشی را دوست دارید که مردم آن‌گونه با شما رفتار کنند، به همان روش با دیگران برخورد کنید. هر چه را برای دیگران پیشنهاد می‌کنید، همان بهترین روش است و شما نیز بر اساس آن با آنان رفتار کنید. زیرا انسان جز انتظار خوش رفتاری از مردم ندارد، کمترین اهانتی را از سوی آنان نمی‌پذیرد، راضی نیست که کسی به او تهمت زند، و نمی‌پسندد که کسی از معایب او پیش دیگران سخن بگوید، هر چند آن عیوب را واقعاً داشته باشد.

شخصیت انسان در عرصه روابط گوناگونی شکل می‌گیرد. این روابط به ترتیب عبارتند از: رابطه انسان با خود، رابطه با خدا و رابطه با دیگران. انسان موجودی اجتماعی است و نیازمند معاشرت، تبادل افکار و ایجاد روابط نیکو با همنوعان است و بر اثر همین معاشرت‌ها و تبادل افکار روابط انسانی شکل می‌گیرد و فرهنگ انسانی هویت خود را آشکار می‌سازد، در دیدگاه اسلامی، جامعه و روابط انسانی آن، رنگ الهی و عبادی به خود می‌گیرد و همه جنبه‌های گوناگون رفتار آدمی در جهت نیل به هدف نهایی که انسان کامل شدن است، معنا و مفهوم می‌یابد. آداب معاشرت از نظر اسلام را می‌توان در دو مرحله‌ی «اندیشه» و «عمل» خلاصه کرد. مرحله اندیشه به این معناست که مسلمانان باید صفحه اندیشه و نیت خود را نه تنها نسبت به برادران دینی خود؛ بلکه نسبت به تمام انسان‌ها و بلکه سایر موجودات نیکو و زیبا گردانند و اندیشه خیرخواهی، دوستی و سعادت آن‌ها را در سر بپرورانند و از نقشه‌کشی و توطئه‌چینی بر ضرر آنان بپرهیزند. امیرالمومنین علی (علیه السلام) در این مورد می‌فرمایند: خدای سبحان دوست دارد که نیت انسان درباره همنوعانش نیکو و زیبا باشد. (شرح غرر الحکم، ج 2، ص 667)

مرحله عمل: اسلام در مرحله عمل برای تنظیم روابط اجتماعی انسان‌ها آداب و وظایفی قرار داده و پایه آن را بر ایمان به خدا و تقویت روح فضیلت و انسانیت بنا نهاده است. بسیاری دوست دارند در ارتباط با همنوعان خویش زندگی موفقی داشته باشند؛ ولی به جهت ناآگاهی از چگونگی معاشرت و آداب آن و نیز رعایت نکردن آن آداب، ...

ادامه در همین صفحه

ادامه از همین صفحه

توانایی برقراری روابط مناسب و اسلامی را از دست می‌دهند و به ناچار منزوی می‌شوند؛ بنابراین شناخت این آداب در مرحله عمل و توانایی ایجاد ارتباط مناسب با قشرهای مختلف جامعه، از اهمیت بسیاری برخوردار است. امیرمؤمنان در یک دستور، خطوط کلی آداب معاشرت در مرحله عمل را این‌چنین بیان می‌کنند: خویشتن را میان خود و دیگران میزان قرار ده؛ آن چه را برای خود می‌خواهی، برای دیگران بخواه و آن چه را برای خود خوش نمی‌داری، برای دیگران نیز خوش مدار. به کسی ستم نکن، چنانکه دوست نداری به تو ستم شود و به دیگران نیکی کن همان‌گونه که دوست داری به تو نیکی شود. (نهج‌البلاغه، نامه 31، بند 28)