نوحه "ای ایران" حاج محمود کریمی که شب اول محرم در چیذر خوانده شد، خیلی زود توانست جای خود را میان عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) باز کند؛ عزادارانی که سیاه‌پوش شهدایی بودند که در تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک وطن، به شهادت رسیدند.

حاج محمود کریمی اولین مداحی نبود که امسال با توجه به فضای غالب بر کشور، از تریبون هیئت برای بیان نوحه‌های ملی میهنی بهره برد؛ شکل جدیدی از نوحه که پیش از این کمتر اجرا شده بود. اگرچه پیش‌تر در مداحی برخی از مداحان جنگ تحمیلی، مانند حاج صادق آهنگران، پیوند میان حماسه حسینی و دفاع وطنی هم برقرار و اجرا شده است؛ اما در "ای ایران" کریمی مؤلفه‌های وطنی بیشتری دیده می‌شود؛ مؤلفه‌هایی که هم نمادی از ایران و زیست مردمی است که در این جغرافیا نفس می‌کشند (مانند صحن حرم حضرت امام رضا (علیه السلام)، عشق و ارادت به حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) و...) و هم مؤلفه‌هایی که بخشی از حافظه جمعی ایرانیان را تشکیل می‌دهد.

شعر "ای ایران" که در مداحی کریمی مورد استفاده قرار گرفت، اقتباس و الهامی است از ترانه‌ای با همین عنوان از تورج نگهبان که در دهه 60 با آهنگ‌سازی محمد سریر با صدای ماندگار زنده‌یاد محمد نوری در آلبوم "دلاویزترین" منتشر شد؛ ترانه‌ای ملی ـ میهنی که در سال‌های دفاع مقدس و حتی پس از آن مورد اقبال عمومی واقع و به بخشی از حافظه جمعی ایرانیان بدل شد.

هرچند "ای ایران" ضرب‌آهنگ ترانه‌های حماسی را ندارد؛ اما نوع نگاه شاعر به وطن و استفاده از ادبیاتی استوار و استخوان‌دار، سبب شد این ترانه صدای مشترک مردمانی باشد که برای ماندگاری وطن، "رنج دوران برده‌اند".

کریمی پیش از این نیز با اقتباس و الهام از برخی تصنیف‌ها، نوحه‌هایی را اجرا کرده بود؛ مانند "ببار ای بارون" که از قطعه‌ای با همین نام از آلبوم "شب، سکوت، کویر" اجرا شد، با این حال، این اجرا نتوانست مقبولیت عام "ای ایران" امسال را بیابد. به نظر می‌رسد هوشمندی کریمی در انتخاب شعر، در نظر گرفتن حال و نیاز مخاطب امروز و البته جایگاه تأثیرگذار هیئت به‌عنوان یک رسانه پویا در ایران امروز، رمز ماندگاری این نوحه را کلید زد.

چرا "ای ایران" حاج محمود کریمی این‌قدر محبوب شد؟

محمدمهدی عبداللهی، شاعر و مداح اهل‌بیت (علیهم السلام)، به چرایی مقبولیت عام نوحه "ای ایران" اشاره کرد و گفت: چند نکته در مورد اینکه چرا توانسته است این سبک نوحه‌های حاج محمود کریمی مخاطبان زیادی را به دنبال داشته باشد، قابل تأمل است؛ نخست اینکه آثار حاج محمود کریمی از بلوغ و پختگی خاصی در مداحی برخوردار است که توانسته است مخاطبان زیادی را به دنبال داشته باشد و از اقبال عمومی خاصی برخوردار شود.

به گفته او: حاج محمود کریمی را می‌توان به‌عنوان یک مرجع فرهنگی و هنری برای هیئات کشور معرفی کرد که انتخاب شعر و نغمه‌هایش بر اساس دلالت‌های هنری صورت می‌گیرد؛ اما فارغ از شخصیت ممتاز کریمی و عنایاتی که به او در حوزه مداحی شده است، می‌بایست موفقیت او را در علل دیگر نیز جست‌وجو کرد.

عبداللهی با بیان اینکه "تمام موفقیت یک نوحه به گوشواره آن است که بتوانند مستمعین هیئت با آن به‌راحتی ارتباط بگیرند و همراه مداح به نحو شایسته آن را زمزمه کنند"، افزود: این ویژگی در نوحه "ای ایران" به‌وضوح قابل مشاهده است. یکی از مهم‌ترین دلایل استقبال از نوحه‌های با مضمون وطن و مقاومت، ارتباط عمیق و مؤثر آن‌ها با نسل جوان است. جوانان عزیز ما، کنار دغدغه‌های دینی خودشان، بسیار به هویت ملی و وطنی خود اهمیت می‌دهند و به دنبال الگوهایی هستند که بتوانند همزمان پاسخگوی نیازهای روحی، فکری و ملی آن‌ها باشد. این شاعر یادآور شد: در فضای رسانه‌ای دنیای امروز که دشمن عمیقاً به دنبال کمرنگ کردن حس وطن‌پرستی جوانان ایران و ایجاد شکاف و دوقطبی در جامعه است، نوحه‌های وطن‌پرستانه و مقاومت‌محور، با زبانی ساده، بیانی شیوا و لحنی حماسی، این دو بُعد را (دغدغه‌های دینی و حس وطن‌پرستی) به هم پیوند می‌زند؛ یعنی به جوانان این نکته را متذکر می‌شود که عشق به اهل‌بیت (علیهم السلام) و دفاع از ارزش‌های اسلامی، نه‌تنها با عشق به حرم مقدس جمهوری اسلامی ایران و پاسداری از کیان آن در تضاد نیست؛ بلکه در امتداد یکدیگرند. این نوحه‌ها، تصویری جامع از یک ایرانی مسلمان انقلابی را به نمایش می‌گذارد که هم دل در گروِ مکتب عاشورا و مکتب سیدالشهدا علیه‌السلام دارد و هم تمام‌قد، کنار میهن عزیز خود ایستادگی و مقاومت می‌کند و آماده دفاع از آن در برابر هر متجاوزی است و حاضر است جان خود را برای دفاع از این حرم مقدس مثل همه شهدای اقتدار مدافع وطن، در راه آرمانش فدا کند.

پیوند حماسه حسینی با دفاع وطنی

عبداللهی با ابراز اینکه نوحه "ای ایران" دو موضع وطن‌دوستی و عاشورا را در دل خود جای داده است، اضافه کرد: به‌درستی حاج قاسم سلیمانی عزیز گفته بود که ایران حرم است و خیمه سیدالشهداست که اگر این حرم آسیب ببیند، بقیه حرم‌ها آسیب خواهند دید. ما ملت امام حسینیم و در سایه پرچم اباعبدالله علیه‌السلام و ابراز عشق و ارادت به وجود نازنین آن حضرت توانسته‌ایم بر دشمنان قسم‌خورده انقلاب و اسلام، به‌ویژه صهیونیسم کودک‌کش و آمریکای جنایتکار، در همه ابعاد به پیروزی برسیم؛ چون عاشورا به ما درس ایستادگی و مقاومت و نپذیرفتن تسلیم در برابر دشمنان می‌دهد.

 او با تصریح به اینکه "ملت امام حسین علیه‌السلام یکصدا، یکدست و همدل در سایه پرچم خوش‌رنگ ایران عزیز و با حفظ وحدت و اتحاد و انسجام ملی بلایی به سر دشمنان در این جنگ 12روزه آورد و ضربات سخت حیثیتی بر پیکره دشمن وارد کرد"، ادامه داد: حضور علمدار شجاع و بصیر و حسینی انقلابمان با توجه به همه خطراتی که از سوی دشمن زخم‌خورده طی این مدت متوجه ایشان بود در شب عاشورا در روضه سیدالشهدا علیه‌السلام و درخواست از حاج محمود کریمی که فرمودند؛ "ای ایران بخوان" بر این مطلب تأکید می‌کند که باز هم دشمنان در این جنگ شناختی شکست مفتضحانه خوردند و ملت غیور ایران را نشناختند. امام حسین علیه‌السلام این ملت را گرد خیمه ولایت جمع کرده است و محال است ملت این اتحاد و همدلی و انسجام ملی را در خیمه امام حسین علیه‌السلام به‌علمداری رهبر عزیزمان رها کنند.

عبداللهی با تأکید بر اینکه نوحه "ای ایران" تلفیقی از "مذهب" و "ملّیت" را به نمایش گذاشت، افزود: همان مؤلفه‌هایی که سال‌هاست دشمنان داخلی و خارجی نظام، عامدانه بر طبل جدایی و اختلاف آن می‌کوبند و سعی دارند چنین وانمود کنند که مذهبی و انقلابی بودن، با ایران‌دوستی و حبّ وطن قابل جمع شدن نیست؛ اما سلوک حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان ناخدای کشتی این کشور، مصداق بارزی برای نقض و رد این موضوع است؛ چنان‌که در روایات نیز تأکید شده است؛ "حبّ الوطن من الایمان".

وی خاطرنشان کرد: نوحه "ای ایران" و اجرای آن در محضر رهبری، آن هم در شب عاشورا یک نکته اساسی دارد و آن هم اینکه باید به‌عنوان الگو برای همه هیئت‌ها و مداحان به‌عنوان منشوری در طول دو ماه محرم و صفر و همچنین سایر ایام سال مدنظر قرار گیرد و از ظرفیت عظیم شعر به‌عنوان یک رسانه در ایجاد همدلی بین مردم غافل نباشند.